Amérikaning b d t kishilik hoquq kéngishidin chékinip chiqishi xitaygha purset yaritip béremdu?

Amérika hökümiti b d t kishilik hoquq kéngishidin chékinip chiqish qararini bildürgendin kéyin, b d t kishilik hoquq kéngishining buningdin kéyinki ishliri qandaq bolidu, amérikadin qalghan bu boshluqni xitay, iran we rusiyege oxshash diktator döletler tolduramdu, dégendek endishiler meydan'gha kelmekte.

Amérika hökümiti birinchi qétimliq tramp dewride bu kéngeshtin chékinip chiqqan waqittimu xelq'arada mushundaq endishiler peyda bolghan idi. Shu chaghda amérikadin qalghan bu boshluqni kommunist xitay toldurushqa urun'ghan we b d t ni öz tesiri astigha élishqa urun'ghan idi.

Biz bu heqte pikrini élish üchün, merkizi gérmaniyediki “Tehdit astidiki xelqlerni qoghdash teshkilati” din doktor xanno shedlerni ziyaret qilduq, u radiyomizning ziyaritige jawab bérip, mundaq dédi: “Xitay hökümiti dawamliq birleshken döletler teshkilatida xelq'ara birdek étirap qilghan kishilik hoquq qimmet qarashlirini özgertishke orunup kéliwatidu. Xitay hemishe kishilik hoquq mesilisini ‛döletning ichki ishi, bashqa döletlerning arilishish hoquqi yoq‚ dégenni tekitlewatidu. Nöwette amérikaning bu kéngeshtin chékinip chiqishi, xitayning bu qarashlirini b d t sistémisigha singdürüshi üchün qolayliq purset yaritip béridu. Menche, buningdin kéyinki kishilik hoquq yighinlirida buning ipadisini körüshimiz mumkin”.

RFA/Hebibulla

Amérika hökümiti 2018-yili 6-ayning 19-küni b d t kishilik hoquq kéngishidin chékinip chiqish qararini élan qilghan bolup, mezkur kéngeshning isra'iliyege qarshi mewqe tutushi we kishilik hoquq ehwali eng nachar döletlerning bu kéngeshke eza bolushini buning sewebi qilip körsetken idi. Nyu-york uniwérsitéti qanun fakultétining mudéri doktor jiromi kohin bu heqte 2018-yili 6-noyabir élan qilghan bir maqalisid, amérikining b d t kishilik hoquq kéngishidin chékinip chiqishidin kéyin, xitay hökümiti b d t da öz tesirini kéngeytishke, iqtisadiy munasiwetke tayinip b d t gha eza üchinchi dunya döletlirini kontrol qilishqa urun'ghanliqini otturigha qoyghan idi.

Biz bu munasiwet bilen dawamliq b d t da pa'aliyet élip bériwatqan dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi zumret'ay erkinni ziyaret qilduq. U radiyomiz arqiliq özining bu heqtiki köz qarashlirini anglarmenler bilen ortaqlashti.

Mutexessislerning qarishiche, amérikaning b d t kishilik hoquq kéngishidin chékinip chiqishi, kishilik hoquqqa bolghan biterep közitishning töwenlishini, diktator döletlerning kishilik hoquq kéngishining qararlirigha tesir körsitishke urunushini, shundaqla b d t kishilik hoquq kéngishining küchi we abruyining özgirishini keltürüp chiqirishi mumkin iken. Bu qarar öz nöwitide yene bashqa gherb döletliriningmu amérikagha egishishi, buning netijiside mezkur kéngesh qararlirining ünümining töwenlep kétishi, kishilik hoquq depsendichilikliri bilen tenqidke uchrap kéliwatqan döletlerning buningdin özlirige purset chiqirishini peyda qilishi mumkin iken.

RFA/Hebibulla

Dunya Uyghur qurultiyining sabiq re'isi dolqun eysamu özining köz qarashlirini otturigha quyup, “Bu ehwalda xitay gerche b d t kishilik hoquq kéngishide bizning awazimizni tamamen öchürelmigen teqdirdimu, emma yenila bezi awarichiliqlarni élip kélishi éniq” dédi. Dolqun eysa yene özining bu heqtiki endishilirini tekitlep ötti

Bu heqte öz endishisini bildürgen doktor xanno shedler yene mundaq dédi: “Amérika emeliyette sherqiy türkistanda dawam qiliwatqan Uyghur qirghinchiliqini dunya sehnisige élip chiqishta eng zor küch chiqarghan dölet. Elwette, yawropa ittipaqi, en'gliye, kanada, awstraliye, yaponiye we bashqa bir qisim döletlermu Uyghur mesiliside kishilik hoquq kéngishide yenila küchlük ipadilerde boluwatidu hem ghemxorluq qiliwatidu. Emma bu döletler özlirining xitay bilen bolghan soda we siyasiy munasiwetliri sewebidin, amérika bolmighan ehwalda bu kéngeshte yenila küchlük sada chiqiralishi qiyin bolup qélishi mumkin”.