Gérmaniyediki yéshillar partiyesi néme üchün xitayni dekke-dükkige salidu?

Gérmaniye siyasetchiliri mérkilning “Yumshaq xitay siyasiti” dewrining axirlashqanliqini, xitaygha qarita qattiq bir tashqi siyasetning yolgha qoyulidighanliqini ilgiri sürüshmekte.

Gérmaniye yawropa ittipaqining iqtisadigha we siyasitige tesir körsitidighan chong dölet bolghanliqi üchün 26-séntebir gérmaniyede élip bérilghan saylam pütkül yawropaning küchlük diqqitini tartipla qalmay, xitaynimu jiddiyleshtürgen. Mezkur saylamdin ilgiri gérmaniye siyasetchiliri “Xitay eng yaxshi köridighan namzat armin lashit” dep ochuq otturigha qoyghan. Halbuki, bu qétimqi saylamda kishiler tesewwur qilip baqmighan bir qatar zor hadisiler yüz bergen. Saylamning netijisi xitayning kütken yéridin chiqmighan.

Bu qétimqi saylamda yüz bergen zor hadisilerdin biri, gérmaniyede 16 yil hakimiyet béshida turghan anjila mérkilning partiyesi bolghan xristi'an démokratlar partiyesi we bu partiye bilen birleshken xristi'an sotsiyal partiyesining érishken nomurining “- 8 Pirsent” chékinip, tarixta körülüp baqmighan éghir meghlubiyetke uchrighanliqi bolghan. Bu “Mezkur partiyening 1945-yilidin buyanqi eng éghir meghlubiyiti” dep teswirlen'gen. Ikkinchisi, yéshillar partiyesining érishken nomuri “+ 5 Pirsent” tin halqip, “Bösüsh xaraktérlik netije” ni qolgha keltürgenliki bolghan. Yeni, saylamda sotsiyal démokratlar partiyesidin olaf sholiz 25.7 Pirsent awazgha ériship birinchi bolghan. Xristi'an démokratlar partiyesi bilen xristi'an sotsiyal partiyesidin armin lashit 24.1 Pirsent awazgha ériship ikkinchi bolghan. Yéshillar partiyesidin annaléna bayérbok bolsa 14.8 Pirsent awazgha ériship üchinchi bolghan. Héchbir partiye saylamda mutleq üstün awaz bilen ghelibe qilalmighanliqi üchün, nöwette birleshme hökümet qurushning hazirliqini qilishmaqta iken.

“Gérmaniye dolqunliri radi'osi” ning 28-séntebir élan qilghan “Gérmaniye yéshillar partiyesi néme üchün béyjingni dekke-dükkige salidu?” namliq xewiride otturigha qoyulishiche, yéngidin teshkillinidighan birleshme hökümet mérkilning “Yumshaq xitay siyasiti” ge xatime bérip, yéngi bir tashqi siyasetni yolgha qoyidiken. Yene kélip, uzundin buyan Uyghurlar mesiliside xitayni qattiq eyiblep kelgen yéshillar partiyesining yéngi hökümette tashqi ishlar ministirliqidin wezipe élish éhtimalliqi yuqiri iken. Eger bu partiye tashqi ishlar ministirliqini qoligha alsa, xitaygha qarita siyasette zor özgirishler wujudqa chiqidiken. Xitay buningdin ensirimektiken.

D u q yashlar komitétining re'isi, qurultay bérlin ishxanisining mudiri gheyur qurban ependi bu heqte toxtalghanda, xitayning néme üchün yéshillar partiyesining hakimiyet béshigha chiqishini xalimaydighanliqi toghrisida qarashlirini izhar qilip ötti. D u q programma yétekchisi zumretay Uyghurmu bu xususta pikrini ipade qildi.

“Frankfurt mejmu'esi” géziti 28-séntebir élan qilghan “Yéshillar béyjinggha wehime élip keldi” namliq maqalida bayan qilishiche, xitay da'iriliri üchün gérmaniyege kimning bash ministir bolushi muhim emesken, emma Uyghur we xongkong mesiliside xitaygha qattiq tedbir qollinishni teshebbus qilip kelgen yéshillar partiyesidin annaléna bayérbokning tashqi ishlar ministirliqini qoligha élishi xitaygha nisbeten eng xeterlik iken. Néme üchün shundaq bolidu?

Bu so'algha bu yil 6-ayda békitilgen “Yéshillar partiyesining xitay siyasiti” da otturigha qoyulghan partiye pirinsipi jawab bergen. Uningda mundaq mezmunlar orun alghan: “Tashqi siyaset jehette, yéshillar partiyesi kishilik hoquqni qoghdashni, tinichliqqa kapaletlik qilidighan qimmet qarashlirigha asaslan'ghan tashqi siyasetni ilgiri süridu. Xitay siyasiti jehette, yéshillar partiyesi xitayni yawropaning riqabetchisi we iqtisadiy hemrahi dep qarash bilen birge, tüzülme jehettiki reqibi dep qaraydu”. “Biz xitay da'iriliridin shinjangdiki, tibettiki, xongkongdiki kishilik hoquq depsendichiliklirini derhal axirlashturushni telep qilimiz”. “Shinjang qatarliq jaylardiki kishilik hoquq depsendichilikining hazirqi weziyitini nezerde tutup, yawropa ittipaqidin teminlesh zenjiridiki mejburiy emgek bilen chétishliqi bolghan mehsulatlarning yawropa bazarlirigha kirishini chekleshni, munasiwetlik karxanilarning mes'uliyitini sürüshtürüshni telep qilimiz. Yéshillar partiyesi yawropa-xitay meblegh sélish kélishimining hazirqi nusxisigha qoshulmaydu”.

Uyghurlar mesilisige uzun yillardin buyan izchil köngül bölüp kelgen yéshillar partiyesi aldinqi ay ötküzülgen “Gérmaniye iqtisadiy jehettin ziyan tartqan teqdirdimu, xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikige qarita keskin tedbir qollinishi kérek” dégen ray sinashqa mundaq jawab bergen idi: “Biz yéshillar shinjang we tibettiki hemde xongkongdiki künséri yamanlishiwatqan kishilik hoquq depsendichiliklirige derhal xatime bérilishini ashkara telep qilimiz. Biz xitay bilen bolghan munasiwitimizni üchinchi bir dölet yaki bashqa insanlarning, puqralarning kishilik heq-hoquqlirini qurban qilish bedilige qurushqa yol qoymaymiz. Biz xitay bilen bolghan iqtisadiy munasiwetlirimizdin paydilinip chet´el meblighi üchün adil, qanuniy bixeterlik we barawerlik kapaletke ige bolghan bazar berpa qilishni ilgiri sürimiz. Biz xitaydin xelq'ara emgek teshkilatining yadroluq mizanlirigha emel qilip, barliq shekildiki mejburiy emgekke xatime bérishini kütimiz. Biz yawropa ittipaqining teminlesh zenjiri qanunining shirketlerning mehsulatlargha ige bolush mes'uliyitini sürüshtürgen'ge oxshash, mejburiy emgektin yaralghan mehsulatlarning yawropa bazarlirigha kirishini cheklishini ümid qilimiz. Yawropa ittipaqi bilen xitay otturisidiki meblegh sélish kélishimini hazirqidek weziyette biz testiqlimaymiz”.

Nöwette, bu qétimqi saylamda ghelibe qilghan sotsiyal démokratlar partiyesidin olaf sholizning gérmaniyege bash ministir bolidighanliqi texmin qilinmaqta. Gérmaniyediki ikkinchi chong partiye bolghan sotsiyal démokratlar partiyesining xitay siyasitini “Gérmaniye iqtisadiy jehettin ziyan tartqan teqdirdimu, xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikige qarita keskin tedbir qollinishi kérek” dégen ray sinashqa bergen jawabidin körüwélish mumkin. Ular mundaq dégen: “Bizning bu pikirni qollishimizdiki seweb, biz xitayni iqtisadiy jehettin shérikimiz, soda jehettiki riqabetchimiz, tüzülme jehettiki reqibimiz dep chüshen'gen teqdirdimu, ünümlük arilishish iqtidarigha ige bolghan ortaq yawropa siyasitini mustehkem turghuzup chiqip, yawro-atlantik okyanni asas qilghan menpe'etlirimizni we qimmet qarashlirimizni xitaydin dadil mudapi'e qilishimiz lazim. Biz birtereplimilikke ige bolghan iqtisadiy hemkarliqni, u yaxshi bolghan teqdirdimu ret qilimiz. Shuning bilen birge, xitayning yüksilishi bilen dunyadiki rolining éshishigha egiship siyasiy, iqtisadiy, ijtima'iy we ékologiyelik mesililerni zamanimizda béyjingning ishtirakisiz hel qilish tes bir weziyette ikenlikimiznimu bilimiz. Xitay bilen menpiy´et we qimmet qarashlirimiz otturisidiki ziddiyet barghanséri kücheymekte. Gérmaniye we yawropa ittipaqi xitay bilen bolghan hemkarliq hem idi´di'alogqa ijabiy, tenqidiy yétekchilik qilip, kishilik hoquq we qanun bilen idare qilishni xitay bilen bolghan barliq munasiwetlerning muhim terkibiy qismigha aylandurushi lazim”.

Xulase qilip éytqanda, bu qétim qurulghusi birleshme hökümetke kim bash ministir bolushidin qet'iy nezer, yéngi hökümetning xitay siyasiti özgiridiken. Bu özgirish yawropa ittipaqining xitay siyasitigimu tesir körsitidiken. Xitayni mana bu nuqta endishige salmaqta iken.