Amérika prézidénti jow baydén shi jinpinggha körsetken sürettiki körünmigen sirlar

Shi jinpingning san-franséskogha tunji qétim barghan waqtida tartilghan süret (1985)

Pütün dunya jama'etchiliki chong ümid baghlighan amérika pirézidénti jow baydin bilen xitay re'isi shi jinpingning bu yilqi yüzturane uchrishishi bir tépishmaq bilen bashlidi. Amérika pirézidénti yanfonidin xitay re'isige uning yash chaghlirida san-franséskoda chüshken bir parche süritini körsitip “Bu yigitni tonumsiz? ” dep soridi. Bérilgen jawab we uningdin kéyinki ehwallar hemmimizge ayan.

Bu shi jinpingning bir parche süriti bolup, xitaydiki eng chong tor betliridin biri “Axbarat tori” gha chaplan'ghan idi. Bu süret 1985-yili 5-ayning 11-küni tartilghan bolup, shu waqitlarda 32 yashqa kirgen shi jinping jéngding nahiyesining hakimi bolup ishlewatqan idi. Süretning torgha qoyulghan waqti 2017-yili 10-ayning 18-küni ikenliki eskertilgen. Xitay shinxu'a agéntliqi teminligenliki yézilghan bu süretning otturigha chiqqan waqtigha qaraydighan bolsaq buning del shi jinpingning Uyghur diyarida yolgha qoyghan insan qélipidin chiqqan qirghinchiliq qilmishlirining asta-asta ewjige chiqiwatqan waqtigha toghra kélidighanliqini körimiz. Bu kün öz nöwitide yene shi jinpingning ikkinchi qétim saylinishigha yol achqan xitay kommunistik partiyesi 19-qétimliq wekilliri qurultiyining bashlan'ghan künidur. Shundaqla shu waqittiki amérika pirézidénti donald trampning amérika-xitay soda munasiwitidiki tengpungsizliqni bayqap, barliq amallarni qollinip u adaletsizlikni tosush qararini ijra qilishqa bashlighan künlerning biri.

Shi jinpingning 2-qétim dölet re'islik wezipisige olturushi bilenla 35 yil burun san-franséskoda tartilghan süretning we uning qisqiche terjimihalining xitayning eng chong tor bétide peyda bolup qélishi qandaqmu tasadipiyliq bolsun? ! shi jinping 15-noyabirda hakawurluq bilen éytqinidek süretni amérika pirézidéntining qeyerdin alghanliqini rastinla bilmey qaldimu? undaqta shi jinping shundaq bir künde bu süretni otturigha chiqirip néme démekchi idi?

Bu süret 2017-yili “Ésilzade a'ilide tughuldi, öngkürni makan qildi, shi jinping qandaq chong bolghan? ” mawzuluq bir yazmigha bash süret qilip bérilgen. Sürettin kéyin ajayip küchlük hem ixcham bir til bilen uning tughulushi, baliliq we ösüp yétilish dewri, dadisi namigha bésilghan pochta markisi we axirida uning xitayning yuqiri derijilik emeldari bolush jeryanigha tallan'ghan shexsi süretliri qisturma qilip élan qilin'ghan. Qisturma süretlerdin uning besh yéshida dadisi bilen chüshken süriti, 15 yéshida shenshide yézigha chüshken waqtida yétip qopqan öngkürning ichi we sirti, neshriyat saheside ishleydighan inisining ayrim süriti kishining diqqitini alahide tartidu. Bundaq süretler peqetla shi jinipingning özide yaki uning eng yéqin ademliride bolushi mumkin. Démek, shi jinping süretni kimning torgha qoyghanliqini we amérika pirézidéntining süretni nedin alghanliqini éniq bilidu. Hetta yazmini élan qilishni özi orunlashturghan bolushimu éhtimalliqqa intayin yéqin.

Qisqisi, bu süretni otturigha chiqirish bilen shi jinping 2-qétim saylan'ghandin kéyin, burunqi amérika pirézidéntlirining eksiche yol tutqan tramp hökümiti bilen élishishni nishan qilghan.

Biz amérika pirézidéntining bu qétim süret arqiliq néme démekchi ikenliki tehlil qilishtin burun, bu süretning tarqitilishi we teshwiq qilinishi hergizmu xeyrlik bir ish emeslikini démey turalmaymiz. Bolupmu, uning özi yalghuz yaki etrapta bir top kishiler bilen külüp chüshken süretlirining héch biri süret tartilghan orun'gha yaki etrapidiki kishilerge, hetta shu kishiler mensup bolghan milletlerge birer yaxshiliq élip kelgen emes.

 

Xinhua

 

Shi jinping Uyghurlar we Uyghur diyarini dölet re'isi bolghandin kéyin emes, belki baliliq chaghliridin tartipla yaxshi biletti. Bu heqte hazirghiche Uyghurlar arisida éghizdin éghizgha tarqilip yürgen bayanlardin bashqa yene kéyinki chaghlarda Uyghur aptonom rayonining re'isi bolghan ismayil emet teripidin yézilghan uzun bir maqalimu bar. Bu maqale shi jinpingning dadisi shi jongshün'ge atalghan bir maqaliler toplimida orun alghan. Maqalidin shi jinping tughulghan waqitta dadisining mexsus Uyghur diyari bilen munasiwetlik xizmetlerni qiliwatqanliqi, seypidin ezizi we burhan shehidiler bilen atalmish aptonom rayon qurush mesliheti bilen aldirash bolghanliqidin xewerdar bolimiz. Shi jongshün öz qoli bilen yazghan ikki qisimliq terjimehalidimu özining Uyghur diyaridiki kechürmishlirige alahide orun bergen.

Kishilerning chüshenmeydighan yéri, néme üchün shi jongshün maw zédungning ghezipige uchrighan waqitta dadisigha quchaq achqan, hetta dadisi ömrining axirighiche hörmet qilghan Uyghur, tibet we mongghullargha shi jinpingning shunche baghri tashliq bilen qirghinchiliq mu'amilisi qilishi bolsa kérek.

Eslide bir ésilzade a'ilide tughulup, xarlinip chong bolghan, yéterlik ata-ana terbiyesi körelmigen shi jinpingdek biri süret arqiliq bir nersilerni ima qiliwatqan yerde, rohiy we jismaniy jehettin saghlam chong bolghan amérika pirézidéntining 2017-yili 10-ayning 18-küni torgha yollan'ghan süretni shi jinpinggha körsitishi peqetla uninggha tekellup qilish meniside emeslikimu éniq. Amérika pirézidénti jow baydén shi jinpingning hazirghiche bésip ötken hayat kechürmishide alahide orun tutqan bu süretni körsitish arqiliq, shi jinpingning süritini otturigha chiqirish bilen bashlan'ghan barliq qilmishlirinimu éniq bilidighanliqini isharet qilghan. Yeni süret arqiliq awazsiz déyilgen sözler, del bu qétimqi uchrishish jeryanida ashkara déyilmigen sözlerdur.

 Elwette bu isharetlerning ichide Uyghur diyarida shi jinping yétekchilikidiki xitay hökümiti yolgha qoyup kéliwatqan zorawanliq siyasetliri, Uyghur we bashqa milletlerning til, medeniyet, ma'arip we diniy ishlirigha qiliniwatqan ziyankeshlik hem qirghinchiliqlarmu orun alghan. Chünki, Uyghurlar we Uyghur diyarida yüz bergen weyranchiliqlarning hemmisi shi jinpingning bu süriti otturigha chiqqandin kéyin téximu yuqiri dolqun'gha kötürülgen. Yene bir delilimiz, shi jinping 2-qétim qayta saylinip tunji qilghan ishini atalmish “Shinjang xizmiti” yighini ötküzüsh bilen bashlighanliqi we bu yighin'gha biwasite özi riyasetchilik qilghanliqidur.

Eger shi jinping eqli-hoshi jayida biri bolsa, elwette bu isharetni chüshineleydu. Xitay bashqurushidiki “Tengritagh tori” ning 18-noyabirdiki xewirige asaslan'ghanda shi jinping 15-noyabir küni filoli (Filoli) qoruqida qilghan sözide xitay hökümiti uzundin béri sadir qilip kéliwatqan xataliqlirining bir qismini étirap qilghandek terzde mundaq dégen: “Xitayning tereqqiyatining özige xas logikisi we qanuniyiti bar, xitay hazir xitayche alahidilikke ige zamaniwilashturush arqiliq jungxu'a millitining ulugh güllinishini omumyüzlük algha siljitiwatidu, xitay mustemlike, talan-taraj qilishtek kona yolda mangmaydu, dölet qudret tapsa zomigerlik qilishtek egri yolda mangmaydu, shundaqla idé'ologiyeni sirtqa chiqirish bilen shughullanmaydu. ”

Uning bu bayanliridiki “Hazir” sözini zaman ölchimi qilip tehlil qilidighan bolsaq, xitayning hazirghiche ene shundaq mustemlike we talan-taraj qilishtek kona yolda mangghanliqini, xitay dölitini qudret tapquzush üchün zomigerlik qilishtek egri yolda mangghanliqini étirap qilghan bolidu. Buningdin kéyin xitay heqiqeten bu yolliridin waz kéchelemdu? mustemlike qiliwalghan Uyghur, tibet we mongghul diyaridin chiqip kétemdu? xalighanche bulang-talang qiliwatqan bayliqlardin waz kéchelemdu? egri yoldin chiqip zomigerlik qilmishidin özini toxtitalamdu? Uyghur we bashqa milletlerni öz tili we medeniyiti ornigha xitay tili we medeniyitini qobul qilishqa zorlishi uning idé'ologiyeni sirtqa chiqirish bilen shughullanmighanliqimu? elwette, bu so'allar shi jinpingdin biwasite soralmidi, emma ene shu süret arqiliq körsitildi.

Shi jinpingning ömride qilghan ishlirigha diqqet qilidighan bolsaq, mijez xaraktéridiki bir türlük “Gheyriylik” ni hés qilalaymiz: tunji körgen ademlirige yéqinchiliq qilidu, emma waqti kelgende derhal ulardin waz kéchip ulargha reqib bolidu we qolidin kelgen barliq charilar bilen qarshi terepni yanjip tashlaydu. Uning dadisigha zulum qilghan, hetta 1960-yilidin 1970-yilighiche dadisini türmige tashlighan maw zédungchilargha yéqin bolushi, dölet re'isi bolghandin kéyin ulardin waz kéchishi, Uyghur we tibet xelqlirige deslep xuddi qayta körüshken “Qérindashlar” mu'amilisi qilip ularning könglini utushqa étibar bérishi, arqidinla bu milletler üstidin élip barghan rehimsizlerche qirghinchiliqi buning tipik misalliridur. Amérika pirézidéntining yanfonidiki süretni yénidin ayrimasliqini, “Qoy térisige oriniwalghan böre” ni közitishini we uning amérika xelqige, jümlidin dunya xelqige élip kéliwatqan ziyanliridin her waqit éhtiyat qilishini ümid qilimiz.

 ***Bu obzordiki köz qarashlar peqet aptorning özigila xas bolup, radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.