«تۇلپار مۇكاپاتى» ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى قايسى يۆنىلىشكە باشلاپ كېتىۋاتىدۇ؟

«تۇلپار مۇكاپاتى» خىتايدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر يازغۇچىلىرىغا بېرىلىدىغان دۆلەت دەرىجىلىك ئەڭ يوقىرى ئەدەبىيات مۇكاپاتى.

خىتاي ھۆكۈمىتى تەسىس قىلغان «ماۋدۇن ئەدەبىيات مۇكاپاتى» بىلەن «لۇشۈن ئەدەبىيات مۇكاپاتى» خىتاي ئەدەبىياتىدىكى نادىر ئەسەرلەر ۋە يازغۇچىلارغا قارىتىلغان بولسا، «تۇلپار مۇكاپاتى» خىتايدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر ئەدەبىياتىغا قارىتىلغان.

«تۇلپار مۇكاپاتى» 1981 - يىلى تەسىس قىلىنغان بولۇپ، ئۇنى خىتاي دۆلەتلىك مىللەتلەر ئىشلىرى كومىتېتى بىلەن خىتاي يازغۇچىلار جەمئىيىتى بىرلىكتە باشقۇرۇپ كەلگەن.

1980 - ۋە 1990 - يىللاردا ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىن «تۇلپار مۇكاپاتى» غا كۆرسىتىلگەن ئەدەبىي ئەسەرلەر ۋە ئۇلارنىڭ ئاپتورلىرىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ئۇيغۇر ۋە قازاق تىللىرىدا ئەسەر يازىدىغان يازغۇچىلار بولغان ئىدى. ھالبۇكى، 2000 - يىللاردىن ئېتىبارەن مەزكۇر مۇكاپاتنىڭ تىبەت ۋە ئۇيغۇر ئېلىدىكى نامزاتلىرى ئاساسەن دېگۈدەك خىتاي تىلىدا ئەسەر يازىدىغان مىللىي يازغۇچىلارغا قارىتىلىشقا باشلىغان.

«تۇلپار مۇكاپاتى» نىڭ 11 - نۆۋەتلىك ئېرىشكۈچىلىرى يېقىندا ئېلان قىلىنغان بولۇپ، ئۇنىڭغا ئۇيغۇر يازغۇچىلاردىن 6 كىشىنىڭ ئەسىرى تەۋسىيە قىلىنغان. دەسلەپكى نامزاتلىققا كۆرسىتىلگەن 6 نەپەر يازغۇچى ئىچىدە 4 نەپىرى خىتاي تىلىدا يېزىقچىلىق قىلىدىغان يازغۇچىلار ئىكەن.

ئاخىرىقى باھالاشتا 3 نەپەر ئۇيغۇر يازغۇچىنىڭ ئەسىرى مۇكاپاتلانغان بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئىچىدە خىتاي تىلىدا ئىجادىيەت ئېلىپ بارىدىغان ئۇيغۇر يازغۇچى غەيرەت ئاسىمنىڭ «ۋاقىتنىڭ پىنھان يۈزى» ناملىق رومانى، خىتاي تىلىدا يېزىقچىلىق قىلىدىغان گۈلنار ئوبۇلنىڭ تەرجىمە ئەسىرى - «سۇتۇق بۇغراخان») ئەسلى ئاپتورى سەيپىدىن ئەزىزى (رومانى بار ئىكەن.

ئۇيغۇر تىلىدا ئىجادىيەت بىلەن شوغۇللىنىدىغان ساھئىرلاردىن پەقەتلا ئىلغارجان سادىقنىڭ «بۇلۇت چېچىكى» ناملىق شېئىرلار توپلىمى مۇكاپاتلانغان.

ئۇيغۇر ئەدەبىياتى ساھەسىدىكى تەتقىقاتچىلار بىلەن كۆزەتكۈچىلەر ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان خىتايدىكى ھەرقايسىي مىللەتلەر ئەدەبىياتىنىڭ ئۆز ئانا تىلىدىكى ئەدەبىي ئىجادىيەت مۇھىتىدىن ئايرىلىپ قېلىۋاتقانلقىدىن كۈچلۈك ئەندىشە قىلماقتا.

شىۋېتسىيەدە ئولتۇرۇشلۇق ئۇيغۇر زىيالىيلىرىدىن شائىر ئابدۇشۈكۈر مەمەت قۇمتۇر بۇ ھەقتە مەخسۇس زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلىپ، «تۇلپار مۇكاپاتى» نىڭ قانداق بىر ئارقا كۆرۈنۈشتە تەسىس قىلىنغان مۇكاپات ئىكەنلىكى ھەققىدە ئۇچۇر بەردى.

ئابدۇشۈكۈر ئەپەندى خىتايدىكى «تۇلپار مۇكاپاتى» نىڭ باھالاش تۈزۈمىدە يېقىنقى يىللاردىن بۇيان زور ئۆزگىرىش بولغانلىقىنى، مۇكاپاتلاش ئوبېيكتىنىڭ ئىلگىرىكى ئانا تىللىق يازغۇچىلاردىن تەدرىجىي ھالدا خىتاي تىلىدا ئەسەر يازىدىغان مىللىي يازغۇچىلارغا قارىتىلىۋاتقانلىقىنى ئىلگىرى سۈردى.

يېقىندا شىنجاڭ يازغۇچىلار جەمئىيىتى چىقارغان «تۇلپار مۇكاپاتى» غا ئەسەر قوبۇل قىلىش بەلگىلىمىسىدە ئاز سانلىق مىللەت يازغۇچىلىرىنىڭ چوقۇم خىتاي تىلىدا يازغان ئەسىرى بولۇشى ئالدىنقى شەرت، ئۆز ئانا تىلىدا يازغان ئەسىرى بولۇشى ئىككىنچى شەرت قىلىپ كۆرسىتىلگەن.

ئابدۇشۈكۈر ئەپەندى يەنە «تۇلپار مۇكاپاتى» غا ئوخشاش يوقىرى دەرىجىلىك ئەدەبىيات مۇكاپاتىنىڭ خىتاي تىلىدا ئەسەر يازىدىغان ئاز سانلىق مىللەت يازغۇچىلىرىغا قارىتىلىشى يېقىن كەلگۈسىدە «ھۆكۈمەتنىڭ زۇۋانى» بولۇۋاتقان مىللىي يازغۇچىلار بىلەن «خەلقنىڭ ئاۋازى» بولۇۋاتقان مىللىي يازغۇچىلار ئارىسىدىكى ھاڭنى يەنىمۇ يىراقلاشتۇرىدۇ، دەيدۇ.

بۇ يىل مارتتا تۇتقۇن قىلىنغان يازغۇچى ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر ئالدىنقى يىللاردا داڭلىق مانجۇ يازغۇچىسى لاۋ شېنىڭ «شياڭزى تۆگە» رومانى ئاساسىدا ئىشلەنگەن كۆپ قىسىملىق تېلېۋىزىيە تىياتېرىنى مۇۋەپپەقىيەتلىك ھالدا ئۇيغۇر تىلىغا تەرجىمە قىلغان. ئۇ مەزكۇر تەرجىمە ئەسىرى بىلەن «تۇلپار مۇكاپاتى» تىغا ئېرىشكەن. ھالبۇكى، خىتاينىڭ ئەدەبىيات ساھەسىدىكى ئەڭ يوقىرى دەرىجىلىك مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ بۇ يىل مارتتا «بۆلگۈنچىلىككە قۇترىتىش ۋە شىنجاڭ تارىخىنى بۇرمىلاش» جىنايىتى بىلەن تۇتقۇن قىلىنىشى ئۇيغۇر ئەدەبىياتى ساھەسىدىكىلەرنى قاتتىق ئۈمىدسىزلەندۈرگەن. بۇ ھەقتە ئابدۇۋەلى ئايۇپ قاراشلىرىنى بىلدۈردى.

ئابدۇشۈكۈر ئەپەندىمۇ ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىرنىڭ تۇتقۇن قىلىنىشى ئەمەلىيەتتە خەلق تەرىپىدىن سۆيۈلگەن يازغۇچىغا بېرىلگەن بىر جازا، دەيدۇ.