2023-Yili Uyghur déhqanlirini yene qandaq qismetler kütüwatidu?

Qutupi nahiyesidiki xitay köchmenler érishken yerlirige “Shirket + déhqan” usulini qollinip, gül terip payda alghan körünüsh. 2019-Yili 29-iyun.

3-Dékabir küni xelq torida “Shinjang ‛déhqanlarning kirimini zor derijide ashurushqa yétekchilik qilish teklipi‚” ni élan qildi namida bir xewer bérildi. Uyghur élida déhqanchiliq kespi bilen shughullinidighanlar we namrat atalghan déhqanlar asasliqi Uyghurlar. U halda déhqanlarning kirimini zor derijide ashurushmu tebi'iyki Uyghur déhqanlirini közde tutqan dep qarashqa bolidu.

U halda bu teklipte némiler otturigha qoyulghan? uning Uyghur déhqanlirining kirimini ashurushqa zadi qanchilik paydisi bar?

Mezkur teklip eslide 4-noyabir atalmish shinjang Uyghur aptonom rayonluq partkom ishxanisi we shinjang Uyghur aptonom rayonluq hökümet ishxanisi teripidin birlikte élan qilin'ghan. Shundaqla herqaysi yerlik da'irilerning özining emeliy ehwaligha qarap emeliyleshtürüshi telep qilin'ghan. Teklipning omumiy mezmuni 7bölekke bölün'gen bolup, her bir bölekte teklipning emeliyleshtürüshke munasiwetlik bolghan xizmetler tepsiliy chüshendürülgen.

Mezkur yette bölekning yighindisi “Omumiy telep” birinchi bölekte otturigha qoyulghan. Yeni, aldi bilen shi jinpingning xitayche alahidilikke ige sotsiyalizm qurush idiyesini yétekchi idiye qilip, jenubiy Uyghur élidiki déhqanlarning ma'ash xaraktérlik kirimini ashurush nishan qilin'ghan. Qarimaqqa bu pilan kishige xuddi Uyghur déhqanlirining bayashatliqqa tolghan kelgüsini körsitiwatqandek körünsimu, emma bu yette türlük xizmetler peqet ikki nuqtigha, biri kolléktip igilikni tereqqiy qildurush, yene bir déhqanlarning ma'ashtin kiridighan kirimini ashurushqa merkezleshken. Emma mezkur ikki nuqtini emeliyleshtürüshning birdinbir yoli kommunalashturush dep qarashqa bolidu. Emeliyette, xitay hökümiti Uyghur élida déhqanlarni namratliqtin qutuldurush namida kommunalashturush tüzümini xéli burunla yolgha qoyghan. Mesilen, Uyghur élida 2010yili bar bolghan “Déhqanchiliq kespiy hemkarliq kopératipi” ning sanining, 2019-yiligha kelgende 22 ming 772 ge bérishi kommunalishishning eng roshen namayendisidur.

Kommunalashturush dégen söz 80-yillardin kéyin tughulghanlargha xélila natonush atalghu bolup, bügünki xitay jem'iyitide bolsun yaki Uyghurlar arisida bolsun, bu söz xéli burunla kishilerning yadidin kötürülgen, istémaldin qalghanidi. Emma kommunalashturushning Uyghurlargha élip kelgen qabahetliri bu qismetlerni béshidin kechürgenlerning yadidin kötürülüshi mumkin emes elwette. Xitay hökümiti 50-yillarning bashliridila yézilarda kommunalashturush tüzümini yolgha qoyghan. Kommunalashturush bolsa yekke igilikni pütünley ret qilip, kolléktip igilikni asas qilidighan iqtisadiy tereqqiyat sheklidur. Bu xil iqtisadiy tereqqiyat sheklide déhqanlar teminlesh we sétish hemkarliq kopiratipi we déhqanlar kespiy hemkarliq kopiratipigha eza bolush we teng ishlep, teng yéyish, konkrét qilip éytqanda “Dash qazan tamiqi” ni teng yéyish sheklidur. Kommunalashturush dewride kishilerning kommunagha eza bolushi uning siyasiy qarishigha wekillik qilidighan bolup, kommunani ret qilghanlar idiyeside mesile barlar qatarida bir terep qilin'ghan.

ts.cn

KommunalashturushNing xitay hökümiti üchün eng chong ewzelliki bolsa, yézilarda mukemmel bolghan omumyüzlük tizginlesh sistémisini hasil qilishtur. Bu xil sistéma yeni “Déhqanchiliq kespiy hemkarliq kopératipi” we “Yéza-igilik teminlesh-sétish kopératipi” qatarliqlar arqiliq ishlepchiqirish liniyesini öz tézginige alidu. Bu arqiliq hökümet yéza-igilik mehsulatlirini xalighanche teqsim qilish, qanchilik nepke érishküsi bolsa, shunchilik nepke érishish meqsitige yétidu. Bu chaghda déhqanlar kommuna sistémisining eng chong ziyankeshlikige uchrighuchilirigha aylinidu.

Uyghur élida 50-yillardiki qabahetlik yillarning tekrari süpitide 2010-yilidin kéyin shiddet bilen köpeygen kopératiplarning Uyghur déhqanlirigha qandaq aqiwetlerni élip kelgenlikini mölcherlesh mumkin emes. Emma xitay menbeliridiki munasiwetlik uchurlardin bir qisim heqiqetlerni bayqishimiz tes emes. Mesilen, xitay yéza igiliki bashqarmisi 2020-yili 11-ayning 25-küni élan qilghan bir xewiride, maralbéshi nahiyesining chongqurchaq yézisi aqtoghraq kentidiki 480 déhqan a'ilisi térilghu yerlirini kopératipqa ötküzüp bérip, déhqanlarning kent boyiche térilghu yerlerni ötküzüp bérishni emelge ashurghanliqi yézilghan. Mezkur xewerde yene jenubiy Uyghur rayonidiki déhqanlarning térilghu yerlerni ötküzüp bérish nisbitining pütkül Uyghur rayonining %20 köprekini igiligenliki xewer qilin'ghan.

Mezkur “Teklipte” namratliqtin qutulghan emgek küchlirining ma'ash kirimini ashurush telep qilin'ghan. Yeni, xizmetke orunlashqan, ishsiz qalghan, yurtigha qaytqan yaki sirtqa chiqip ishleshni xalaydighanlarni éniq tekshürüp, “Bir ademge, bir hüner, bir layihe” tüzüp, namratliqtin qutuldurush otturigha qoyulghan. Shundaqla déhqanlarning kespiy idiyesini özgertip, sirtlargha chiqip ishleshke righbetlendürüsh, kespiy terbiyelesh, “Dölet til-yéziqi(xitay til-yéziqi)” ni ögitishni kücheytishte, herqaysi kespiy ishchi we kespiy maharet mekteplirining fonksiyesini jari qildurush telep qilin'ghan.

Uyghur irqiy qirghinchiliqi heqqide köpligen tetqiqatlarni élip bérip, xelq'arada Uyghur irqiy qirghinchiliqining tonulushigha köp hesse qoshqan dangliq mutexessis adri'an zénzning 2021-yili élan qilghan “Nenkey doklati” xitayning mushu xil siyasetlirining esli mahiyitini échip bergenidi. Doklatta jenubiy Uyghur diyarini asas qilghan jaylardiki Uyghurlarning xitay hökümiti teripidin mejburiy yosunda xitay ölkilirige yötkelgenliki, ularning atalmish dölet tili öginish, kespiy terbiyilesh namida türlük ziyankeshliklerge uchrighanliqi mezkur doklatta ispatliq yorutulghan.

Démek, Uyghur irqiy qirghinchiliqi xelq'ara jem'iyetke ashkarilan'ghan ötken besh-alte yilda, atalmish “Dölet tili ögitish, kespiy terbiyelesh we yötkep ishqa orunlashturush” qatarliqlarning Uyghur irqiy qirghinchiliqidiki roli alliburun ashkarilan'ghanidi. Xitay hökümitining “Uyghur déhqanlirini bay qilish” ni meqset qilghandek bu atalmish “Teklip” ning heqiqiy mahiyiti Uyghur déhqanlirigha yene bir qétimliq ziyankeshlik qilish pilani bolidighanliqi sheksiz!

***Bu obzordiki köz qarashlar peqet aptorning özigila xas bolup, radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.