CIA Ning sabiq analizchisi: “Amérika öz puqralirini xitayning tuziqidin qoghdiyalamdu?”

Xitay dölet xewpsizlik ministirliqining alahide jasusi jinayiti bilen amérika edliye ministirliqi teripidin eyiblen'gen xitay “Démokratiyechi” tang yüenjün özining yo'utube qanilida sözlewatqan körünüsh.

Amérikada yashaydighan “Démokratchi” xitay pa'aliyetchi tang yüenjün 21-awghust küni jasusluq, suyiqest qilish we saxta melumat yollash qatarliq üch xil jinayet bilen nyu-york flashing (New York Flushing)diki ishxanisida qolgha élin'ghan. Shu küni chüshtin kéyin amérika fédératsiye tekshürüsh idarisi (FBI) uning sabiq ayali (bu yil 6-ayda ajriship ketken) jén salén (Jen Salen) ning öyini tekshürgen, shundaqla uning xizmette ishlitidighan kompyutérini élip ketken. Nyu-yorktiki mezkur délogha mes'ul teptish organlirining sözige qarighanda, FBI ötken yili 7-ayda tang yüenjünni soraq qilghan.

Xitay üchün jasusluq qilish bilen eyiblen'gen tang yüenjünning ayali amérikadiki muhim organ bolghan amérika dölet mejlisi qarmiqidiki xitay ishliri ijra'iye komitéti (CECC)da ishleydiken. Uning amérika dölet mejlisi we aqsaraygha xitaydiki kishilik hoquq we qanun ishliri saheside meslihet béridighan yilliq doklatlarni élan qilidighan CECC dek muhim organda ishlishi, bu déloni yéqindin közitiwatqan kishilerning alahide diqqitini qozghighan.

Erkin asiya radiyosi érishken uchurlargha qarighanda, tang yüenjünning ajriship ketken ayali jén salén aliy mektepte oquwatqan waqitlirida amérikadiki xitayni démokratiyeleshtürüsh pa'aliyetlirige qatnashqan iken. U, 2000-yillarning otturilirida xitay démokratlar we öktichilerning bir yighilishida tang yüenjün bilen tonushup qalghan. Ular 2012-yili 3-ayda toy qilghan. Jén salén 2012-yili 7-aydin bashlap amérika dölet mejlisi qarmiqidiki xitay ishliri ijra'iye komitéti (CECC) ning yardemchi tetqiqatchisi bolup ishligen. Jén salén CECCgha xizmetke kirishtin burun, xelq'ara jumhuriyetchiler instituti (International Republican Institute) da xitaygha da'ir pirogrammilarni bashqurghan.

Gerche CECC teripidin élip bérilghan xizmetler mexpiy uchurlarni öz ichige almisimu, yeni jén salén “Mexpiy” dep qaralghan hökümet höjjetlirige érishelmigen bolsimu, emma uning alaqe da'irisi we uning CECC da qiliwatqan xizmetlirige da'ir melumatlar, béyjing üchün yenila qimmetlik uchurlar hésablinidiken. Melum bolushiche, CECC xizmetchiliri xizmet munasiwiti bilen hemishe xitay muhajirliri bilen öz'ara pikir almashturidiken yaki ispat anglash yighinlirini teshkilleydiken. Ular amérika hökümet emeldarliri, xitay öktichiliri we démokratik jem'iyet ezaliri bilen bezide yépiq halette körüshüp turidiken.

Tang yüenjün délosining arxipida jén salénning ismi tilgha élinmighan bolup, u qanun'gha xilap héchqandaq bir eyiblesh bilen eyiblenmigen iken. Tang yüenjünning adwokati radiyomizning qayta-qayta urghan téléfonlirini almighan. Tang yüenjünning özimu taratqularning ziyaritini qobul qilishni ret qilghan, emma u wasitichi arqiliq erkin asiya radiyosigha özining sabiq ayali jén salénning özining xitay dölet xewpsizliki ministirliqi bilen bolghan alaqisidin xewirining yoqluqini éytqan.

Jén salén erkin asiya radiyosigha bergen ziyaritide mundaq dégen: “Men uninggha yenila intayin köngül bölimen”. U yene “Her qandaq bir eyiblen'güchining jinayiti ispatlan'ghuche gunahsiz ikenlikini” tekitligen.

Erkin asiya radiyosi bu heqte CECC bilen alaqileshken bolup, ularning bayanatchisi radiyomizning so'allirigha élxet arqiliq jawab qayturghan. Ular xétide mundaq dep yazghan: “Bu shexsning mexpiy uchurlirigha a'it mesile. Qanun ijra'iye organliri bizge xizmetchimizning tang ependining eyiblen'gen jinayi herikitige chétishliq ikenliki yaki uning tang ependining herikitidin xewerdar ikenliki toghrisida héchqandaq körsetme bermidi. Shunga tang ependige munasiwetlik eyibleshlerge qarita biz nahayiti éhtiyatchanliq bilen muwapiq tedbir qollinip, komitétning sanliq melumatlirining bixeterliki we xizmetchilirining mexpiyetlikige kapaletlik qilimiz. Biz alaqidar orunlarning tekshürüshige hemkarlishimiz we CECC ning wezipisini qoghdash üchün dawamliq tirishimiz.”

Ularning éytishiche, mezkur komitét bu ehwaldin peqet tang qolgha élin'ghandin kéyinla andin xewer tapqan.

2019-Yildin 2021-yilghiche CECC ning xizmetchi mudiri bolghan pétér mattis (Peter Mattis) erkin asiya radiyosigha bu heqte mundaq dégen: “Biz axbaratni peqet mexpiy uchurlarni toplash dep oylimasliqimiz kérek. Axbarat dégen tedbir belgileshni bildüridighan uchurlar. Hemme qararlar dölet mudapi'esi we dölet bixeterliki toghrisida bolmaydu. Ularning - xitay kompartiyesining meqsiti siyasetni kontrol qilish, pikirni kontrol qilish, chet eldiki muhajiret topluqlirini kontrol qilish we ularni döletning nishanini qollash üchün ünümlük seperwer qildurushtur.”

Amérika teptish mehkimisi otturigha qoyghan bashqa eyibleshlerdiki melumatlargha qarighanda, FBI tang yüenjün'ge a'it alte téléfonni qolgha chüshürgen. U téléfonlarning biridin amérika saylam istratégiyesi yighini toghrisidiki uchurlar we parlamént ezalirining süretliri xitay dölet xewpsizliki ministirliqigha yetküzülgen. Eyibnamide déyilishiche, bu téléfonlarning birige közitish yumshaq détali ornitilghan. U yene öktichiler üchün qurghan téléfon söhbet guruppisigha xitay dölet xewpsizliki ministirliqining bir xadimni kirgüzüp qoyghan. Bu guruppida amérikada panahliq tiligüchiler bar bolup, panahliq tilesh heqqidiki uchurlar ochuq-ashkara déyilidiken.

Tang yüenjünning qolgha élinishi amérikani merkez qilghan xitay démokratiyesini qollaydighan teshkilat we öktichiler topini, shundaqla “Panahliq ishlirimgha yardem qilidu” dep tang yüenjün'ge shexsiy uchurlirini bergen xitaylarni qattiq sarasimige salghan.

2023-Yili yazda amérikagha kelgen 32 yashliq shü chaw, tang yüenjünning qolgha élinishi heqqide mundaq dégen: “Men hazir bekla ensirewatimen, chünki biz her qétim xitaygha qarshi namayishqa barghanda, tang nahayiti yéqindin bizni süretke we sin'gha tartqan. Xitay chiray tonush arqiliq bizni we a'ilimizni birdemde tépiwalidu.”

Yene bir 30 yashliq öktichi wu kuyjünmu ötken yili amérikagha kelgen bolup, u erkin asiya radiyosigha söz qilip, yéngidin kelgen 50 tin artuq bir guruppa barliqini, ular tang yüenjün rehberlik qilghan teshkilatqa qatnashqanda özlirining xitaydiki adrési qatarliq shexsiy uchurliri bilen teminligenlikini, hazir hemmisining qattiq endishe qiliwatqanliqni bildürgen.

U yene mundaq dégen: “Biz amérikagha kélish üchün hayatimizni dogha tiktuq. Emma amérikadiki rehbirimiz xitaygha ishleydighan jasus chiqti, emdi biz néme qilishimiz kérek?”

Amérika merkiziy axbarat idarisi (CIA)ning sabiq analizchisi nik éftimi'adis (Nick Eftimiades) erkin asiya radiyosining ziyaritini qobul qilghanda mundaq dégen: “Tangning a'ile munasiwitining amérika hökümitining xizmitige baghlan'ghanliqini nezerde tutqanda, endishe qilishning asasiy bar. Xitayning bu xil istratégiyesini sabi sherqiy gérmaniyediki ‛stasi‚ bilen sélishturushqa bolidu, eyni waqittiki sherqi gérmaniye ahalisining üchtin biri mushundaq jasusluq xizmitige baghlan'ghan. Kishiler hakimiyetning nishanlirigha aylinip jasusluq qilishqa sélin'ghinida, a'ile we bashqa kishilik munasiwetler weyran qilidu. Méningche, biz bu yerde tarixtiki bilen oxshash nersini körüwatimiz. Hazirqi mesile shuki, amérika we yawropadiki nurghun döletler özlirining puqralirini, özlirining térritoriyeside igilik hoquqigha tehdit shekillendürgen xitay kompartiyesidin qoghdiyalamdu?”

Melumatlargha qarighanda, bu yil 67 yashqa kirgen tang yüenjün tyen'enmén oqughuchilar herikitige qatnashqan waqtida bir zawut ishchisi iken. U eyni waqitta namayishqa qatnashqanliqi üchün qolgha élinip, 20 yilliq qamaqqa késilgen iken, emma türmide 8 yil yatqandin kéyin qoyup bérilgen iken. U türmidin qoyup bérilgendin kéyin, béliqchiliq kémisi arqiliq teywen'ge qéchip ketken. U kéyin bir amallar bilen amérikagha kélip panahliq tiligen we amérika puqraliqigha ötken iken.