Uyghurlarda yigit béshi tüzümi we uning qazaqistan Uyghurlirining ijtima'iy hayatidiki roli

“Yigit béshining hazirqi jem'iyettiki roli” mawzuluq yumilaq üstel yighinida bostanliq nahiyelik medeniyet merkizining re'isi hem shu nahiyelik bash yigit béshi, “Turan dunyasi” türkiy xelqler medeniyiti fondining mudiri karlin mexpirof ependi sözlimekte. 2024-Yili iyun, almuta.

Yéqinda qazaqistanning almuta shehirige orunlashqan dostluq öyide “Yigit béshining hazirqi jem'iyettiki roli” mawzusida yumilaq üstel yighini ötküzüldi. Bu yighinni almuta shehiri bostanliq nahiyelik medeniyet merkizi uyushturdi. Mezkur yighinning asasiy meqsiti, qazaqistan xelqining birlikini mustehkemlesh we jem'iyetni turaqliq, tinchl hem razimenlik qedriyetliri etrapigha biriktürüshtin ibaret bolghan.

Melum bolushiche, “Yigit béshi” dégen bu adet we uqum peqet Uyghurlardila mewjut bolup, u uzun tarixqa ige ijtima'iy qurulmidur. Qazaqistanda mezkur qurulma sabiq sowét dewridimu mewjut bolghan idi, emma yigit béshining jem'iyettiki roli ötken esirning 80-yillirining otturilirida sabiq sowét ittipaqida ewj alghan “Qayta qurush” dewride hem shuningdek qazaqistan musteqilliqqa ige bolghandin kéyin yenimu küchiyishke bashlighan. Yigit béshining pa'aliyiti peqet toy-tökün, ölüm-yétim ishliridila emes, belki xelqning medeniy ishliridimu, jem'iyetning her qandaq mesililirini hel qilishtimu roshen bilinmekte. Qazaqistan Uyghurliridiki yigit béshi qurulmisi öz pa'aliyitini jay-jaylardiki medeniyet merkezliri, hakimiyet orunliri bilen zich alaqide élip barmaqta.

Almuta shehiride bolup ötken mezkur yumilaq üstel yighinini bostanliq nahiyelik medeniyet merkizining re'isi hem shu nahiyelik bash yigit béshi, “Turan dunyasi” türkiy xelqler medeniyiti fondining mudiri karlin mexpirof achti. U öz sözide yighinning asasiy meqsitini chüshendürüp, bu yighinning yerlik hakimiyet orunliri, jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi we almuta sheherlik Uyghur medeniyet merkizi we yigit bashliri ittipaqi bilen hemkarlashqan halda uyushturulghanliqini tekitlidi.

Yighinda sözge chiqqan almuta shehiri bostanliq nahiyelik hakimiyet memuriyitining medeniyet bölüm bashliqi témirlan shotanof mundaq dédi: “Ötkende 1-mayda ‛qazaqistan xelqining birliki küni‚ ötküzülgen murasimgha silerning merkezning qoshqan töhpisi intayin yuqiri boldi. Shu küni sa'et 11 de bashlan'ghan bayram sa'et 15 kiche dawam qildi. Mundaq ish bizde tunji qétim boldi. Élimizde 130 din oshuq millet yashaydu. Ulargha memliket teripidin qollash bolup, yardemmu bériliwatidu. Barliqimiz birliship, mushundaq toylarda we yighinlarda bille bolup, bir chédirning astida jem bolghinimiz nahayiti toghra dep hésablaymen.”

Témirlan shotanof 1-mayda aktipliq körsetken yigit bashlirini waqtida teqdirlep ülgermisimu, bügün shundaq bir mumkinchilikning tughuluwatqanliqini bildürdi.

RFA/Oyghan

Yene söz alghan almuta sheherlik Uyghur medeniyet merkizining re'isi osmanjan obulof, almuta sheherlik yigit bashliri ittipaqining re'isi mehmutjan mengsürof, qazaqistan Uyghur yashliri birlikining re'isi rustem xeyriyéf we bashqilar “Yigit béshi” din ibaret bu ijtima'iy qurulmining Uyghur xelqining köp esirlik tarixqa ige nadir ijtima'iy teshkilatchiliq en'enisi ikenlikini, uning qazaqistan jem'iyitidiki rolining barghanséri küchiyiwatqanliqini tekitlidi. Natiqlar shuningdek yigit bashlirining yashlargha milliy we wetenperwerlik terbiye bérishte, Uyghurlarning örp-adetlirini terghib qilishta, ana tilini, Uyghur milliy ma'aripini, edebiyatini, metbu'atini her tereplime qollash ishlirigha aktip arilishiwatqanliqini ilgiri sürdi.

Ziyaritimizni qobul qilghan almuta sheherlik yigit bashliri ittipaqining re'isi mehmutjan mengsürof ependi almuta shehiri hakimiyiti bilen birlikte köpligen ishlarni emelge ashuruwatqanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Shu yerge hökümet chaqirghanda hemmimiz qatnishimiz. Uyghur xelqimizning medeniyet, sen'et, milliy ta'amlirimizni élip chiqip, almutada yashawatqan bashqa xelqlerge tonushturuwatimiz. Birlishish yolidimu yaxshi ishlar méngiwatidu. Burun sheher we jumhuriyet bilen ishleydighan yigit bashliri bölek-bölek öz aldigha ish qilatti. Hazir üch nahiyede yighin ötküzülüp, sheherlik we jumhuriyetlik medeniyet merkezliri re'islirining qatnishishi bilen yighinlar ötti. Bostanliq nahiyesige kelsek, karlin mexpirof kelgendin buyan birlishish ishliri boluwatidu. Yighinlar ötküzülüp, yigit bashliri nahayiti aktip ishlewatidu. Hemmimiz birlikte, ömlükte, bashqa milletler aldida chirayliq yashisaq, minglighan yilliq tarixi bar shunchilik ulugh milletning yaxshi teripidin körünsek, dégen arminim bar.”

Mehmutjan mengsürof yigit bashlirining qaysi millet bolushidin qet'iynezer qazaqistanning her qandaq jaylirida yüz bériwatqan tebi'iy apetlerdin zerdab chekkenlerge, köp baliliq a'ililerge, mejruh insanlargha köp miqdarda maddiy yardem körsitilip kéliwatqanliqini, buningdin tashqiri medeniyet ishlarghimu yardem qolini sozup kéliwatqanliqini tekitlidi.

Jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi terkibidiki aqsaqallar kéngishining re'isi yarmuhemmet kébirof ependi mundaq dédi: “Jama'et erbabi karlin mexpirof uyushturghan bu yighinda yigit bashlirining hazirqi jem'iyitimizdiki roli heqqide orunluq pikir we teklipler bérildi. Rast, yigit bashliri kéche-kündüz yurtining ghémini qilish bilen bir qatarda millitimizning muhim mesililirini hel qilishqimu tirishiwatidu. Meyli özliri turuwatqan yurtlarda bolsun, meyli élimiz qazaqistanning her xil rayonlirida yüz bériwatqan tebi'iy apetler, bala-qazalar we bashqimu köngülsiz weqeler bolsun, qiliwatqan tirikchilikini, ichiwatqan tamiqini tashlap, yardem bérishke aldiraydu. Bu yighinda hakimiyet wekillirimu yigit bashlirining ishini yuqiri bahalidi. Démek, hökümetmu yigit bashlirini we ularning béshini qoshuwatqan medeniyet merkezlirini qollidi dégen söz. Yighinda ene shundaq yigit bashliri teqdirlendi. Emdi biz yashlirimiznimu shu rohta terbiyelep, xelqige, élige xizmet qilidighan milletperwer insanlar derijisige yetküzüshimiz kérek.”

Almutada ötküzülgen “Yigit béshining hazirqi jem'iyettiki roli” mawzusidiki yumilaq üstel yighinida Uyghurning milliy qedriyetlirini hörmetleydighan, öz millitini heqiqiy rewishte söyidighan we élini qedirleydighan yigit bashlirigha nahiyelik hakimiyet teripidin hörmet bildürüldi. Shu jümlidin almuta shehirining almagül, köktém, orbita we bashqimu rayonlirida pa'aliyet élip bériwatqan yigit bashliri almali nahiyelik hakimi sanjar alinning teshekkürnamiliri bilen teqdirlendi. Teshekkürnamide mundaq déyilgen: “Sizni 1-may qazaqistan xelqining birliki küni bayrimi bilen chin yürektin tebrikleymen we xelqler arisidiki tinchliq, dostluq we hemkarliqni rawajlandurushqa qoshuwatqan muhim töhpingiz üchün minnetdarliqimni bildürimen. Kélechektimu bar bilimingiz we tejribingizni wetinimizning menpe'eti üchün ayimay serp qilidighiningizgha ishenchim kamil.”

Yighin qatnashquchiliri eyni waqitlarda qazaqistan ma'arip ministirliqida köp yillar emgek qilghan péshqedem meripetchi qehriman emetofni yoqlap, uninggha “Qazaqistanning wetenperweri” jem'iyetlik médalini tapshurghan.