Blinkén xitayning jenubiy déngizdiki “Xeterlik” we “Qanunsiz” heriketlirini tenqid qilghan
2024.10.11
Amérika tashqi ishlar ministiri blinkén 11-öktebir jüme küni, sherqi-jenubiy asiya döletliri ittipaqining bashliqlar yighinida söz qilip, xitayning jenubiy déngizdiki “Üzlüksiz edewatqan xeterlik hem qanunsiz” heriketliridin endishe qiliwatqanliqini, amérikaning hindi-tinch okyan rayonida “Déngiz qatnash erkinlikini dawamliq qoghdaydighanliqi” ni bildürgen.
Xewerlerde yene 11-séntebir la'os paytexti wiyéntyanda ötküzülgen yighinda filippinning, xitayning jenubiy déngizdiki “Ighwagerlik we tehdit sélish” qilmishliri üstidin shikayet qilghanliqi qeyt qilinmaqta. “Gérmaniye dolqunliri” radiyosining bildürüshiche, blinkén yighinning échilish murasimida qilghan sözide mundaq dégen: “Biz xitayning jenubiy we sherqiy (xitay) déngizidiki üzlüksiz edewatqan xeterlik hem qanunsiz heriketliridin dawamliq endishe qilmaqtimiz. Sherqiy jenubiy asiya puqralirining yarilinishi, paraxotlirining ziyan'gha uchrishini keltürüp chiqarghan bu weqeler, (xitayning) ixtilapni tinchliq bilen hel qilish wedilirige xilapliq qilmaqta”.
Bilinkén yighinda pirézidént baydén'gha wakaliten qilghan sözide yene, amérikaning “Hindi-tinch okyan rayonidiki déngiz qatnishi we hawa qatnishi erkinlikini dawamliq qollaydighanliqi” ni éytqan. Xewerlerde qeyt qilinishiche, yighinda filippin pirézidénti férdinand markus xitayning herikitining mezkur rayonda jiddiylikning dawamlishishigha seweb bolghanliqini, béyjingning xelq'ara qanun'gha xilapliq qiliwatqanliqini bildürüp, filippin “Dawamliq xitayning parakendichiliki we tehditige uchrimaqta” dégen. Sherqi-jenubiy asiye döletlirining bu qétimliq bashliqlar yighini, jenubiy déngizda xitay bilen filippin we wiyétnam arisidiki qarshilishish kücheygen, xitay bu döletlerning paraxotlirigha ighwagerchilik qilishni dawamlashturuwatqan bir peytte ötküzülgen. Melum bolushiche, yighinda filippin pirézidénti sherqiy-jenubiy asiya döletliri ittipaqini xitay bilen jenubiy déngiz toghruluq söhbetke chaqirghan. Xitay dunyaning eng muhim déngiz soda qatnash yoli bolghan jenubiy déngiz rayonining asasen hemmiside igilik hoquqi barliqini dewa qilmaqta. Xelq'ara sot 2016-yili xitayning igilik hoquq telipini qanunsiz dep élan qilghan bolsimu, emma xitay buni étirap qilmighan.