Nariman qurbanoftin mexmut ömerofqiche: dunya olimpik tarixidiki üch Uyghur chémpiyon
2024.08.15
Dunya olimpik tenheriket musabiqisi dunya boyiche eng aliy derijilik, kölimi eng chong, musabiqe türi eng köp we qatnashqan döletler hemde tenheriketchiler sani eng köp bolghan xelq'araliq musabiqidur. Uyghurlarmu bu musabiqilerde zor netije yaratqan xelqlerdindur.
Yéqinda firansiye paytexti parizhda ötküzülgen 2024-yilliq olimpik tenheriket musabiqisining altun-kümüsh médal sahibliri qataridin bir Uyghur tenheriketchisi orun élish bilen Uyghurlarmu mezkur igilik hoquqluq döletlerla qatnishalaydighan xelq'araliq aliy musabiqe tarixida öz ornini yene bir qétim tiklidi. U bolsimu, qazaqistanliq Uyghur gimnastikichi, 26 yashliq nariman qurbanoftur. Nariman qurbanof 3-awghust küni olimpikning gimnastika musabiqiside “Yaghach atta maharet körsitish” türide kümüsh médalgha érishken bolup, u irélandiyelik mahirgha azghina kem nomur bilen utturup qoyup, ikkinchi orunni, amérikaliq mahir üchinchi orunni igiligenidi. Démek, dunya gimnastika tarixida irélandiye, qazaqistan we amérikadin ibaret üch dölet eng küchlükler hésablandi. Lékin, nariman qurbanof, buning bilen özining buningdin kéyin olimpikte altun médalni qolgha keltürüsh ghayisidin waz kechkini yoq. U ziyaritimni qobul qilip, rus tilida: “Elwette, hazir men azraq aram élishni pilanlawatimen, kéler pesildin bashlap, kéyinki olimpik dewri boyiche, men kélerki qétimda los-anjélésta ötküzülidighan olimpik tenheriket musabiqisige biwasite teyyarliq qilimen. Elwette, men u yerge bérip her xil mukapatlarni talishishni xalaymen” dédi.
Almutida Uyghur tenheriketchi a'iliside tughulghan nariman qurbanof 6 yéshidin bashlap dadisi, tirénér hüsenjan qurbanofning terbiyelishide gimnastika bilen shughullinip hazirghiche köp qétim xelq'araliq gimnastika musabiqiliride chémpiyon bolghan shuningdek xelq'ara gimnastika saheside “Qurbanof maharet türi” namida heriket yaratqanidi.
Nariman qurbanofning bu zor utuqi, nöwette qazaqistan üchün qolgha keltürülgen shan-sherep bolup qalmastin, belki Uyghurlarnimu xushal qilghan shan-sherep dep qaralmaqta. Chünki, nariman qurbanof qazaqistan jumhuriyitining dölet bayriqini olimpikte lepildetti we qazaqistanni gimnastika boyiche dunyadiki aldinqi qatardiki döletler qatarigha kirgüzdi. “Lékin, uning netijisi dunyadiki Uyghurlarni, bolupmu qazaqistandiki Uyghurlarni alahide rohlandurdi we ümidlendürdi”, deydu qazaqistandiki tonulghan Uyghur ziyaliysi piroféssor alimjan hemrayéf.
Nariman qurbanof bilen dunya olimpik musabiqisi tarixigha üch Uyghur chémpiyon öz isimlirini yazdi, nariman qurbanof 1956-yilidin étibaren olimpikte kümüsh médalgha érishken 3-Uyghur.
Rus tilidiki “20-Esirdiki meshhur Uyghurlar” namliq kitabning aptori, almutada yashaydighan piroféssor abdullajan samsaqofning éytishiche, olimpik tarixida birinchi qétim chémpiyonlar tizimlikidin orun alghan Uyghur mexmut ömeroftur.
1950-Yillarda pütün sowét ittipaqi boyiche qargha étish chémpiyoni bolghan mexmut ömerof 1956-yili, mélbornda ötküzülgen dunya olimpik musabiqisige sowét komandisi ezasi süpitide qatniship kümüsh médalgha érishken. Mélborn olimpik musabiqiside sowét ittipaqi 37 altun médal, 29 kümüsh, amérika 32 altun médal, 25 kümüsh alghanidi.
1960-Yili rimda ötküzülgen dunya olimpik musabiqiside mexmut ömerof yene bir qétim qarigha étish boyiche kümüsh médalgha érishken. Lékin, sowét terep uning netijisini ayrim bahalap, chémpiyon dep tonughan. Uyghur perzenti mexmut ömerof 1956-we 1960-yili bu netijilerni qolgha keltürgende bu qétimqi parizh olimpik musabiqiside médal sani amérikadin qalsa ikkinchi orundiki xitay u chaghlardiki olimpik musabiqisige qatnishalmighan we birmu xitay tenheriketchi netijigimu érishelmigenidi, emma 1960-yilidiki olimpikte peqet teywenlik bir tenheriketchi kümüsh médalgha ériship xitaylarning olimpikte médal élish tarixini bashlighanidi.
Mexmut ömerof 1956-yilidin 1961-yilighiche bolghan ariliqta qarigha étish boyiche alte qétim sowét ittipaqi chémpiyoni, yawropa chémpiyoni, dunya chémpiyoni bolghan. U, 1955-1961-yilliri arisida sowét ittipaqining qarigha étish sahesi boyiche chémpiyonluq salahiyitini saqlighan bolup, peqet u wapat bolghandin kéyinla chémpiyonluq sheripi bashqilargha mensup bolghan idi. Mexmut ömerof 1924-yili almuta shehiridiki Uyghurlarning sultanqorghan mehelliside dunyagha kelgen we kichikidin Uyghur we rus tilini yaxshi bilip chong bolghanidi. Mexmut ömerof usta sazende bolup, dutar chélip, Uyghur xelq naxshilirini éytishqimu mahir bolghan idi.
Maxmut ömerof 1941-yili lénin'gradta méditsina institutida oquwatqanda sowét-gérman urushigha qatnashqan bolup, u herbiy septe qarigha étish mahirliqi bilen dang chiqarghan. Urush axirlashqandin kéyin sowét armiyesining ofitséri mexmut ömerof lénin'grad herbiy méditsina uniwérsitétida doktorluq unwanigha sazawer bolup, shu uniwérsitétning dotsénti bolup xizmet qilghanidi. Shuningdek u qarigha étish mahiri süpitide tenheriket ishlirinimu teng dawamlashturghanidi.
Uyghurlarning tunji dunya chémpiyoni we tunji méditsina doktori hem piroféssorliridin biri mexmut ömerof 1961-yili, 37 yéshida lénin'grad, yeni hazirqi sankitpétérburg shehiride wapat bolghan. Uning nami sowét ittipaqi we rusiyening olimpik we dunya chémpiyonliri üchün hazirlan'ghan kitabning muqawisidin orun alghan.
Uyghurlardin chiqqan ikkinchi olimpik chémpiyoni, 1980-yilidiki moskwada ötküzülgen olimpik musabiqiside qilichwazliq boyiche kümüsh médalgha érishken özbékistanliq sabirjan roziyéftur. Sabirjan roziyéf qilichwazliq türi boyiche ikki qétim sowét ittipaqi chémpiyoni, üch qétim dunya chémpiyoni bolghanidi.
Uyghur élidiki Uyghurlar arisidin yétiship chiqqan boks chémpiyonliridin asiya we xitay boks chémpiyoni abduraxman ablikim tunji bolup xitay komandisining ezasi süpitide 2000-yilidiki sidnéy olimpikige, xitay we asiya boks chémpiyoni memet tursun chong 2008-yilidiki béyjing we 2012-yilidiki london olimpik musabiqisige qatnashqanidi. Gerche, ular olimpikte netije qazinalmisimu, emma ularning olimpik rohi Uyghurlarning milliy rohigha zor ilhambexsh küch bolghanidi.