Kanada hökümitining on ming Uyghurni orunlashturushining tunji qedimi muweppeqiyetlik bésildi

Samir zuberi (Sameer Zuberi) qatarliq kanada parlamént ezalirining amérika paytexti washin'gtonning etrapidiki Uyghurlar bilen körüshüsh pa'aliyitidin körünüsh. 2023-Yili 18-iyul, feyrfeks.

Kanadadiki “Uyghur heqlirini himaye qilish qurulushi” ning ijra'iye diréktori memet toxti ependining 5-dékabir radiyomizgha bildürüshiche, kanada hökümitining on ming musapir Uyghurni yerleshtürüsh pirogrammisi (M62)ning tunji behrilen'güchisi 5-dékabir kanadagha yétip kelgen. 10 Ming Uyghurning tunjisi süpitide sherqiy jenubi asiyadin yétip kelgen bu Uyghur qizni, memet toxti ependi bilen teng kanada parlamént ezasi samir zuberi (Sameer Zuberi) qatarliqlar kütüwalghan.

Memet toxti: “Qérindishimizning chirayida külke, emma közliride liq yash idi”

Memet toxti ependining chüshendürüshiche, bu Uyghur qizi sherqiy jenubi asiyada balilar ma'aripi boyiche doktorluq oqushini tamamlap, unwanini élish peytide kanadagha élip kélin'gen. Kanada hökümiti 3 ay ichide uninggha kanadagha menggülük turush hoquqi bilen sayahet pasportini ishlep bergen. Nöwette kanada köchmenler idarisi bu qizni ontari'o wilayitige orunlashturmaqchi iken.

Kanada hökümiti bu Uyghur qizning bixeterliki we uni wetinidiki ata-anisining bixeterlikini közde tutup, uning nam sheripi we tepsiliy uchurlirini waqtinche ashkarilimasliqni qarar qilghan. Shu sewebtin bu qizning özini ziyaret qilish mumkin bolmisimu, memet toxti ependi bezi uchurlarni bérip, bu qizning salamet ikenliki bildürdi. Memet toxti ependi: “Qérindishimizni kütüwalghinimizda, uning chirayida külge bolsimu, hayajandin közliride liq yash idi” dédi.

Kanada hökümiti köchmenler idarisi bu Uyghur qizning yol xirajet we bashqa chiqimlirini kötürüp, waqtinche yataqqa orunlashturghan hemde pat arida uning öy, turmush chiqimliri, xizmet ishlirini teltöküs orunlashturup, xatirjem qilish üchün xizmet qilmaqta iken.

7 Yilliq tirishchanliqning tunji ghelibisi

Kanada parlaméntidiki her qaysi partiyeler birdek yuqiri awazda maqullighan (M62) Uyghur köchmenlerni yerleshtürüsh qanuni - kanadaning hakimiyet béshidiki libérallar partiyesidin bolghan palata ezasi samir zuberi teripidin tonushturulghan qanun layihesi bolup, dunyaning her qaysi jaylirida bixeterliki tehdit astida turuwatqan we munasiwetlik shertlerge uyghun kélidighan on ming Uyghurni yerleshtürüshni meqset qilghan.

Kanada parlaméntining toluq awaz bérishi bilen 2024-yil 1-féwral küni qobul qilghan qararigha asasen, 10 ming Uyghur musapirning kanadagha kélishige munasiwetlik xizmetlerning konkrét qedem-basquchliri, yeni bu zor pilan'gha munasiwetlik rasxot, konkrét pilanlar muzakire qilin'ghanidi. Nöwette kanada köchmenler, musapirlar we wetendashliq ministirliqi qatarliq organlardin teshkillen'gen mexsus guruppa xadimliri, 10 ming Uyghur musapirni kanadagha qobul qilish, orunlashturush ishlirini konkrét qedem basquchlar we éhtiyatchanliq bilen élip barmaqta iken.

Memet toxti ependi kanadagha yétip kelgen bu qizning orunlashturulushi heqqide toxtilip: “Bu, 2017-yilidin bashlan'ghan 10 ming Uyghur musapirni kanadagha élip kélish pilanining chüsh emes, bir ré'alliq ikenlikidin dérek béridu” dédi.

Memet toxti ependi yene kanada hökümitining 10 ming musapir Uyghurni yerleshtürüsh pirogrammisi (M62) yürüshüwatqan bir waqitta, buninggha tizimlitishning yenila dawam qiliwatqanliqini eskertti. Shundaqla, shertlerge uyghun kélidighan, bolupmu tehdit we qiyinchiliqta qalghan Uyghurlarning özliri bilen alaqilishishni ümid qilidighanliqini bildürdi.

Kanadaning köchmenler sanini cheklesh pilani 10 Uyghurgha tesir körsitemdu?

Kanada hökümiti bu yil 10-ayning 24-küni, yéngi köchmenlerning sanini kontrol qilip, 21 pirsent azaytidighanliqini élan qilghanidi. Nechche on yildin buyan dunyada eng küp köchmenler döliti bolup kéliwatqan kanadagha 2025-yildin 2027-yilghiche qobul qilinidighan köchmenler sani 1 milyon 100 ming adem bilen cheklinidiken.

Biz memet toxti ependidin, “Buning on ming Uyghurni kanadagha yerleshtürüshke tesiri bolamdu” dep soriduq?

Memet toxti ependining chüshendürüshiche, bu pilan kanadaning qisqa muddet ichide nopusning éshishini toxtitidighan pilani bolup, tunji bolup waqitliq ahaliler, bolupmu xelq'araliq oqughuchilar we chet ellik ishchilar, shundaqla da'im turushluq ahalilerning sanini kontrol qilishni meqset qilidiken we 2025-yilidin étibaren yolgha qoyulidiken. Emma 10 ming Uyghurni élip kélish pilani 2024-yili maqullan'ghan we rasxoti békitilgen pilan bolup, yuqiriqi cheklimining tesirige uchrimaydiken.

Memet toxti ependi, Uyghurlarning xatirjem bolushini tekitlep: “M-62 Din ibaret hazir bar bolghan bu pirogramma arqiliq, kanadagha yéngi kelgen bu musapir Uyghur qizini öz ichige alghan 10 ming Uyghurning her biri kanadagha xatirjem yerlishish we güllinishi üchün kérek bolghan, yaxshi ma'ashliq xizmet, erzan bahaliq öy we bashqa ijtima'iy mulazimettin behrimen bolalaydu” dédi.

10 Ming Uyghurni kanadagha élip kélishning tunji ghelibisi alqishqa érishti

Kanadadiki “Uyghur heqlirini himaye qilish qurulushi” ning ijra'iye diréktori memet toxti ependi we parlamént ezasi samir zuberi ependiler, -5 dékabir özining X we féyisbuk (Facebook) hésabida uchur tarqitip, 10 Uyghurning tunjisi bolup kanadagha qedem basqan Uyghurni kütüwélishqa chiqqanliqini, bu tunji Uyghurning sherqi jenubi asiyadiki melum dölettin kanadagha yétip kelgenlikini xewer qilghan. Samir zuberi X de yollighan uchurida mundaq dep yazghan: “Bu bir tarixi peyttur, tunji Uyghur musapir M-62 orunlashturush pilani arqiliq kanadagha yétip keldi. Buning emelge éshishida rol oynighan hemmeylen'ge rehmet 2023!-yili 12-ayda M-62 pilani bash ministir we parlaméntning qollishi bilen birdek maqullandi. Bu kanadaning xitay kommunist partiyesi teripidin sistémiliq basturush xewpige duch kelgen 10 ming Uyghurni qarshi élishni meqset qilidu. Hazir biz bu wedilerni emelge ashurushning birinchi qedimige shahit bolmaqtimiz”.

Uyghurlar teqdirige köngül bölüp kéliwatqan adriyan zeniz oxshash Uyghurshunaslar, Uyghur heqlirini qoghdash üchün heriket qiliwatqan nurghunlighan aktiplarmu bu xosh xewerni hembehirlep, buni “Zor ehmiyetke ige utuq” dep tebrikligen.

Kanada parlaménti awam palata ezasi samir zuberi we memet toxti ependi 10 ming Uyghur musapirning kanadagha kélishige munasiwetlik qanunning qobul qilinishida zor rol oynighan bolup, emdi bu qanunning ijra qilinishi üchün kanada hökümiti bilen hemkarliship xizmet qilip kelmekte.