Uyghur dewasining aktip qollighuchisi, adwokat ilyas doghan ependi alemdin ötti

Enqeredin ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim teyyarlidi
2024.11.07
Adwokat ilyas doghan: “D u q re'isi dolqun eysaning enqeredin qayturuwétilishi türkiye qanunigha xilap” D u q ning re'isi dolqun eysa ependi türkiyediki adwokati, enqerediki haji bayram uniwérsitéti qanun fakultétining proféssori ilyas doghan ependi bilen körüshti. 2021-Yili 18-séntebir, enqere.
RFA/Erkin Tarim

Türkiyede tonulghan qanunshunas, Uyghur dewasining sadiq qollighuchisi, adwokat,  enqerediki haji bayram weli uniwérsitétining piroféssori ilyas doghan ependi 10-ayning 26-küni enqerede alemdin ötti. Uning wapati türkiyening qanunshunasliq sahesidikilerni, shundaqla Uyghurlarni matemge chömdürdi.

Bu munasiwet bilen dunya Uyghur qurultiyining sabiq re'isi dolqun eysa, türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri we bir qisim Uyghurlar ijtima'iy taratqularda bayanat élan qilip, öz teziyelirini bildürdi.

D u q sabiq re'isi dolqun eysa ependi teziye xétide merhum ilyas doghanning wapatidin chongqur qayghugha chömgenlikini bildürdi. U merhum ilyas doghanning shexsen özining türkiyege kirish cheklimisini emeldin qaldurush sotida, shundaqla türkiyede xitayning ziyankeshlikige uchrighan Uyghurlarning qanuniy resmiyetlirini béjirish we sot ishlirida aktip xizmet qilghan adwokat ikenlikini, uning wapatining Uyghurlar üchün zor yoqitish bolghanliqini bildürdi.

Adwokat ilyas doghan dewagerler bilen istanbul sotining sirtida. Istanbul
Adwokat ilyas doghan dewagerler bilen istanbul sotining sirtida. Istanbul
RFA/Erkin Tarim

Ilyas doghan ependi késellik sewebi bilen  61 yéshida alemdin ötken. U hayat waqtida uzun yillar uniwérsitétlarda qanun kespi boyiche oqutquchiliq qilghan hemde adwokatliq ishxanisi échip adwokatliq qilghan. U, oqughuchi waqitliridin tartipla Uyghur dewasigha köngül bölüp kelgen. 2017-Yili xitay hökümiti Uyghur élide milyonlighan Uyghurlarni lagérgha solap, türkiyediki Uyghurlarning a'ilisi we uruq-tughqanliri bilen bolghan alaqilirini üzüwetkendin kéyin, adwokat ilyas doghan ependi Uyghurlarni qollap xitay elchixanisi aldida mexsus bayanat bergen idi. U yene d u q re'isi dolqun eysa ependige qoyulghan wiza cheklimisini bikar qilish üchün, 2020-yili 11-ayda türkiye hökümitini sotqa bergen idi. Shuningdin kéyin enqere birinchi memuriy sot mehkimisi dolqun eysaning türkiyege kirish cheklimisini bikar qilghan bolup, türkiye köchmenler idarisi bu heqte 2021-yili 6-séntebir küni ilyas doghan'gha resmiy xet ewetken idi. Bu xette dolqun eysa ependining türkiyege kirish cheklimisining pütünley bikar qilin'ghanliqi yézilghan. Epsuski, sot qarari chiqip 2 kündin kéyin, türkiye ichki ishlar ministirliqi ikkinchi qétim yene dolqun eysagha wiza cheklimisi qoyghanliqini élan qilghan, shundaqla dolqun eysani enqere ayrodurumidin qayturuwetken idi. Dolqun eysa ependi radiyomiz ziyariti jeryanida shu waqittiki hés-tuyghulirini anglarmenler bilen ortaqlashti.

Adwokat ilyas doghan ependi lagér qurbanlirining türkiyediki perzentliri, yeni Uyghur yashliri enqere we istanbuldiki xitay elchixanisi aldida namayish qilip türk saqchilirining tosqunluqigha uchrighanda, hetta xitay puqrasi bolghan bezi Uyghurlar tutqun qilin'ghan waqtida, ularning adwokatliqini heqsiz öz üstige élip, küch chiqarghan idi. “Lagér qurbanliri munbiri” ning mes'uli medine nazim xanim bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, adwokat ilyas doghan ependining Uyghurlargha körsetken yardemlirini tilgha aldi.

Türkiye hökümiti 2017-yili Uyghurlargha uzun muddetlik iqamet bérish, yeni türkiyede uzun muddet turush kinishkisi bérish belgilimisini chiqarghan idi. Bu belgilimige asasen türk qan sistémisidin bolghan kishiler özining türkiy millet ikenlikini ispatlaydighan höjjetlerni tapshursa, ulargha uzun muddetlik iqamet bérilip kelgen idi. Bu belgilimide 2017-yili 1-ayning 1-künidin burun türkiyege kelgen Uyghurlarning bu siyasettin behrimen bolalaydighanliqi körsitilgen. Bu belgilimige bina'en Uyghurlarning köpige iqamet bérilgendin sirt, köp sandiki Uyghurlargha türkiye wetendashliqimu bérilgen idi. Halbuki, kéyinche bezi Uyghurlarning wetendashliq iltimasining ret qilin'ghanliqi Uyghurlarni ensizlikke salghan idi. Mana mushundaq bir peytte, ilyas doghan ependi yene otturigha chiqip, wetendashliq iltimasi ret qilin'ghan Uyghurlarning türkiye puqrasi bolushigha köp yardem bergen idi. Bu heqte türkiyediki Uyghur adwokat jewlan shirmemet ependi melumat bérip ötti.

Adwokat ilyas doghan istanbul sotida Uyghurlar üchün aqlighuchi boldi. Istanbul
Adwokat ilyas doghan istanbul sotida Uyghurlar üchün aqlighuchi boldi. Istanbul
RFA/Erkin Tarim

Ilyas doghan ependi, 2017-yili lagér mesilisi otturigha chiqqandin kéyin, buni izchil halda türkiyening küntertipide tutup turushqa tirishqan idi. 2021-Yili 2-ayning 11-küni uruq-tughqanliri bilen alaqisi üzülüp qalghan Uyghurlarni qollash we ularning awazi bolush üchün xitayning enqerede turushluq elchixanisining aldida metbu'at bayanatini oqup hökümetni tenqidligen, shundaqla “Bu mesilige qarita sükütte turush, kélechekte türkiye jawab bérelmeydighan tarixiy xataliq bolup qalidu” dégen idi.

Merhum ilyas doghan ependi 1982-yili türkiyening sakarya wilayitidiki arifiye toluq ottura mektipini püttürgen. U enqerediki ghazi uniwérsitétining qanunshunasliq fakultétini püttürgendin kéyin, taki wapat bolghuche bu uniwérsitétta oqutquchi bolup ishligen. U hayatida 21 kitab we köp sanda maqale yazghan bolup, buning ichide bezi kitab we maqaliliri mexsus kishilik hoquq témisida iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.