Amérika kéngesh palatasidiki yighinda xitayning “Yaman gherezlik tesiri” ning barghanséri küchiyiwatqanliqi agahlanduruldi

Pirézidént trampning girénlandni sétiwélish, panama qanilini kontrol qilish arzusini otturigha qoyushi bilenla xitayning shimaliy qutup hem latin amérikasidiki tesir da'ire igilesh heriketlirini üzlüksiz kücheytiwatqanliqi melum bolmaqta. Xitayning bu herikiti amérikaning dölet xewpsizlik saheside endishe peyda qiliwatqanliqi qeyt qiliwatqan bir peytte, amérika kéngesh palatasi tashqi munasiwetler komitétining re'isi jim rish (Jim Risch), xitayning gherb dunyasigha, bolupmu amérikagha élip kéliwatqan tehditining ré'alliq ikenliki, uning amérikada üzlüksiz kéngiyiwatqan “Yaman gherezlik tesiri” ni toxtitishning zörür ikenlikini bildürgen.

Jim rishning agahlandurushiche, xitay kompartiyesi xitayni hazirqi haletke élip kélishte, “Para bérish, oghriliq qilish, pursetla bolsa aldamchiliq qilish” wasitilirini qollan'ghan. Kéngesh palatasi tashqi ishlar komitétining 30-yanwar ötküzülgen “Xitay xelq jumhuriyitining amérika we chet ellerdiki yaman gherezlik tesiri: siyaset belgiligüchilerge tewsiye” mawzuluq guwahliq yighini dölet mejlisining pirézidént tramp 20-yanwar wezipige olturghandin béri xitay mesilisini téma qilghan tunji guwahliq yighinidur.

Yighinda jim rish mundaq deydu: “Men xitay hökümitining yaman gherezlik tesirining kücheygenlikini körüp turdum. Ularning siyasiy oyunliri, iqtisadiy pilanliri, herbiy ashqunluqliri yillardin béri izchil kücheydi. Xitay kompartiyesi xitayni bügünki halgha élip kélish üchün qattiq küchidi we buning üchün kona usullarni qollandi. Xitay emeldarliri xitayni bu nuqtigha élip kélishte para bérish, oghriliq qilish, her pursette aldamchiliq qilish wasitilirini qollan'ghan bolsimu, emma biz buni cheklimiduq, uninggha yol qoyduq. Emdi buning toxtitilishi shert”.

Jim rishning körsitishiche, xitay amérikaning dölet xewpsizliki, iqtisadiy ölchemlirige tehdit peyda qilipla qalmay, özining chégrasi ichidiki étnik milletlerge “Irqiy qirghinchiliq” qilmaqta iken. Jim rish: “Méningche, biz hemmimiz xitay tesirining gherb jem'iyitige élip kéliwatqan tehditining intayin ré'alliq ikenliki hem buni hel qilish kéreklikide hempikirdimiz. Amérikagha tesir körsitishke urunuwatqan, öz ichidiki étnik milletlerge irqiy qirghinchiliq qiliwatqan, öz xelqining xuda bergen erkinlikini basturuwatqan hakimiyet del xitay hökümitining özidur. Biz hazir sözlewatqan shu peytning özide, ular bizning dölet bixeterlikimiz, iqtisadimiz we qimmet ölchimimizge buzghunchiliq qilmaqta” deydu.

Yighinda amérikadiki dangliq aqillar ambarliridin biri bolghan bolghan “Jéymis towin fondi” ning pirézidénti pétér matés (Peter Mattes) guwahliq bérip, xitayning chet ellerdiki yaman gherezlik tesirini kéngeytish heriketliridiki “Sirliq qorali” ning del uning “Birliksep bölümi” ikenlikini tekitleydu. Pétér matés mundaq deydu: “Xitay kompartiyesining tesir körsitish herikiti tarqaq shekilde kompartiye birliksep bölümining künlüki astida élip bérilmaqta. Bu orunning funksiyesi kompartiye sirtidiki shexslerni, organlarni, munber we bashqa ammiwi teshkilatlarni nazaret qilish, kontrol qilish we seperwerlik qilish arqiliq partiyege xizmet qildurush sheklide ipadilinip keldi.”

Pétér matésning qeyt qilishiche, kompartiyening “Birliksep herikiti” peqetla tesir körsitish we ichki ishlargha arilishish, dep qaralmasliqi kérek iken. Pétér matés, “Birliksep” ning nishani amérikadiki ammiwi qurulmilarning tüp funksiyesige buzghunchiliq qilish ikenlikini tekitleydu. Pétér matés mundaq deydu: “Mana bu ‛birliksep‚ ning qilidighan ishidur. Ular bu apparatlarni kompartiyesining siyasiy meqsitige xizmet qildurush üchün heriket qilidu. Bu nuqtidin qarighinimizda, bu bizning néme üchün ‛birliksep‚ ni peqetla tesir körsitish, ichki ishlargha arilishish, dep hésablishimizgha bolmaydighanliqini, emeliyette uning apparatlarning négizlik funksiyege ziyanliq, uninggha buzghunchiliq qilish qorali ikenlikini körsitidu”.

Halbuki, yighinda démokratchi kéngesh palata ezasi, kéngesh palatasi tashqi ishlar komitétining hoquqluq ezasi jéyin shaxén (Jeanne Shaheen), jim rishning otturigha qoyghan bezi muhim nuqtilirigha qoshulsimu, emma xitayning qolida bar bolghan barliq wasilarni ishlitip, erkin jem'iyetlerni nishanlawatqan we suyi'istémal qiliwatqan peytte, tramp hökümitining tashqi yardemni tonglatqanliqidin qattiq endishe qilidighanliqini éytqan. Uning qarishiche, bu amérikaning dölet xewpsizlikige xewp yetküzüpla qalmay, xitay we rusiyedek döletlerge boshluq yaritip béridiken.

Jéyin shaxan mundaq deydu: “Men hökümetning xizmet tertipini toxtitish we tashqi yardemni tonglitish buyruqidin qattiq endishe qilmaqtimen. Bu yalghuz insanlarning iztirap chékishi we bizning dölet bixeterlikimizge xewp peyda qilishning yolini échipla qalmay, belki yene amérikaning inawitige buzghunchiliq qilidu. Xitay we rusiyedek döletlerning biz échip bergen bu boshluqni xushalliq bilen toldurushigha yol achidu”.

Melum bolushiche, amérika tashqi ishlar ministirliqi 24-yanwar buyruq chüshürüp, chet elge yardem bérish türlirining hemmisini tonglatqan. Buning aldida pirézidént tramp, barliq yardem türlirini waqitliq toxtitip, bu türlerning uning tashqi siyasitige mas kélidighan kelmeydighanliqini tekshürüshni buyrughan idi. Amérika dunyadiki eng köp tashqi yardem béridighan dölet bolup, u 2023-yili chet el döletlirige 72 milyard dollar tashqi yardem bergen.

Yighinda “Atlantik kéngishi” yer shari xitay merkizining diréktori milani xart (Melanie Hart), xitayning meqsitige yétish üchün bir yürüsh taktikilarni ishlitiwatqanliqini tekitleydu. Mélani xart mundaq deydu: “Béyjing özining nishanigha yétish üchün bir yürüsh taktikilarni ishletmekte. Bu taktikilarning beziliri en'eniwi diplomatiyeni mezmun qilsa, beziliri yaman gherezlik tesirini yéyishni mezmun qilmaqta. Amérika tashqi ishlar ministirliqi choqum her ikki septe özini kücheytishi kérek. ” uning qeyt qilishiche, amérika bu riqabette hem menpe'etini ilgiri sürüshi hem aqil diplomatiyesi arqiliq, özining tartish küchini yuqiri kötürüshi, béyjingning yaman gherezlik heriketlirige nishanliq qarshi turushi kérek iken. Biraq mélani xart, amérika hökümitining tashqi yardemni tonglitishi amérikaning xitay bilen bolghan riqabet küchini cheklep qoyghanliqini agahlanduridu.

Mélani xart mundaq deydu: “Bu amérikaning xitay bilen bolghan her bir sahediki riqabetlishish küchige tosqunluq qilidu. Teywen'ge bérilidighan bir milyard dollardin artuq maliye yardimi tonglitildi NDI we RAI qatarliq türler xelq'araliq pa'aliyitini toxtatti. Kishilik hoquq teshkilatliri tonglitildi. Washin'gton xongkong démokratiye heriketliridin waz kechti. Tashqi yardemning istratégiyelik nishanini aydinglashturush kéreklikini chüshensemmu, ministir rubiyoning bezi cheklimilerni bikar qilish üchün qedem basqanliqini qarshi alsammu, emma esirlik küreshning halqiliq peytide turghan bir üchün éytqanda, bu amérikani cheklep qoymaqta. Bu béyjing üchün bir sowghattur” .

Melum bolushiche, amérika kéngesh palatasining guwahliq yighini ötküzülgen 30-yanwar küni, amérika tashqi ishlar ministiri marko rubiyo, pirézidént trampning daniyege qarashliq girénlandni sétiwélish, panama qanilini kontrol qilish arzusigha, xitayning shimaliy qutup we latin amérikasidiki pa'aliyiti we tesirining üzlüksiz kéngiyishi peyda qilghan heqliq dölet xewpsizlik endishilirining seweb bolghanliqini éytqan. Rubiyoning amérikaliq zhurnalist megin keléyning ziyaritini qobul qilghanda tekitlishiche, u trampning girénlandni sétiwélish, panamani kontrol qilishining utuqluq bolush bolmasliqini qiyas qilmaydighanliqi, emma trampning dewride amérikaning girénland hem panama qanilidiki menpe'eti téximu kapaletke ige bolidighanliqini bildürgen idi.