Amstérdam sheher bashliqi xitay ishlepchiqarghan 1280 kaméraning ishlitilishining toxtitilidighanliqini jakarlidi
2024.06.20
Gollandiye paytexti amstérdamning sheherlik hökümiti 6-ayning 10-küni bayanat élan qilip, sheherlik hökümetning xitaydin import qilin'ghan 1280 kamérani ishlitishni aldimizdiki 5 yil ichide peydinpey pütünley bikar qilidighanliqini jakarlighan.
Mezkur qarar toghrisida ziyaritimizni qobul qilghan gollandiyediki “Denk” partiyesidin bolghan parlamént ezasi suleyman qoyunju ependi mundaq dédi: “2022-Yilida gollandiyediki 50 sheherlik hökümet we köp sanda dölet idariside xitay shirketliri ishlepchiqarghan kaméralarning ishlitiliwatqanliqi ashkarilan'ghanidi. Ular, bu kaméralarni xitayning jasusluq pa'aliyitide paydilinidighanliqini ilgiri sürüshkenidi. Bu kaméralarni ishlep chiqarghan shirketlerning xitayning Uyghur qérindashlirimizgha élip bériwatqan Uyghur qirghinchiliqining bir qismi ikenlikini, shundaqla bu kaméralarning Uyghurlarni basturushta ishlitiliwatqan bolushi bizning diqqitimizni tartqanidi. Shuning bilen biz amstérdam sheherlik parlaméntta Uyghur qirghinchiliqini anglattuq. Shundaqla biz xitayning bu kaméralarni Uyghur kishilik hoquq depsendichilikige ishlitiwatqanliqini, hetta Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliqi barliqi, bularni ishletmeslik kérekliki bayan qilin'ghan bir parche iltimasni sunduq. Bu iltimasimizgha bina'en amstérdam sheherlik hökümitining tekshürüshi netijiside xitay shirkiti ishlep chiqarghan 1280 kaméra éniqlap chiqilghan. Shuning bilen ular bu kaméralarning aldimizdiki 5 yil ichide tamamen ishlitilmesliki toghrisida qarar aldi.”
Sulayman qoyunju ependi, amstérdam sheherlik hökümetning bundaq bir qararni chiqarghanliqidin intayin xursen bolghanliqini tekitlidi. U, mundaq dédi: “2022-Yili men shimaliy gollandiye ölkilik parlamént ezasi waqtimda, xitaydin alghan kaméralarni ishlitishni cheklesh toghrisida qarar layihesi sun'ghanidim. Mezkur parlaméntmu xitaydin sétiwalghan kaméralarni ishletmeslik toghrisida qarar chiqarghanidi. Emdilikte amstérdam sheherlik hökümetningmu bundaq bir qararni maqulluqtin ötküzgenlikidin nahayiti xursen bolduq. Buningdin sirt, men shimaliy gollandiye ölkilik parlamént ezasi bolup wezipe ötewatqan waqtimda, xitayning Uyghurlargha qaratqan kishilik hoquq depsendichiliki sewebidin shendung ölkisi bilen bolghan 26 yilliq tarixqa ige ‛dost ölke‚ lik munasiwiti bikar qilin'ghanidi. ”
Amérikadiki CBS xewerliri torining 2022-yili 4-dékabir küni élan qilghan maqalisige qarighanda, xitay hazir “Puqralarni omumyüzlük közitish we kontrol qilish” dewrige kirgen bolup, memliketning hemme jayigha 400 milyon kaméra ornitip, dunyadiki eng chong teqip-nazaret dölitige aylan'ghan. Uning üstige uzun yillardin buyan Uyghurlar mushu kaméralar arqiliq 24 sa'et közitilmekte iken. Sulayman qoyunju ependi gollandiyede 12 ölke barliqini, bundin kéyin gollandiyediki téximu köp ölke we sheherlerning xitay bilen bolghan tijariy munasiwitige cheklime qoyidighanliqini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Bu heqte gollandiyede pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri bilen izchil halda körüshüp muzakire élip bériwatimiz. Bu yerde eng muhimi bolghini ammiwi teshkilatlarning melumat bérish pa'aliyetlirini kücheytishi. Hazir gollandiyede yéngi hökümet qurulush aldida turidu. Bu saylamda köchmenlerge qarshi partiye utup chiqqan bolsimu, ular ammiwi teshkilatlarning pikrini alidu. Biz ulargha Uyghurlar duchar boluwatqan xitayning adem qélipidin chiqqan siyasitini anglatsaq, gollandiyediki 12 ölkidiki sheher we hökümet idarilirimu xitay ishlep chiqarghan kaméralar hem bashqa téxnikiliq buyumlarni ishlitishni cheklishi mumkin dep oylaymen. Chünki yawropa döletliridiki mal sétiwalghanda kishilik hoquq depsendichiliki bilen chétishliqi bar yoqluqimu sürüshte qilinidu. ”
D u q xitay ishliri komitéti mudiri adil abdukérim ependi bu qarar heqqidiki so'alimizgha jawab bérip, buning Uyghurlar üchün söyündüridighan bir ish bolghanliqini bildürdi.
Adil abdukérim ependi yawropadiki bashqa dölet we sheherliridimu bundaq qararlarni maqullitish üchün tirishish kéreklikini, Uyghur qirghinchiliqining dunyaning tinchliqi bilen munasiwiti barliqini tekitlidi.
Gollandiyediki Uyghur pa'aliyetchi abduraxman abdullah ependi gollandiyediki türk millitidin bolghan parlamént ezasi sulayman qoyunju ependining bu heqte köp küch chiqiriwatqanliqini, buningda melum utuqlarni qolgha keltürüwatqanliqini ilgiri sürdi.
Gollandiye parlaménti2022-yili--ayning 26-küni xitayning Uyghurlargha qaratqan zulum siyasitini “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep étirap qilghanidi.