Ömer qanat: “Xitayni irqi qirghinchiliq jinayetliri üstidin sotlashqa yene bir qedem yéqinlashtuq”

Uyghur kishilik hoquq qurulushi (UHRP) we dunya Uyghur qurultiyi (WUC), “Uyghur heqlirini qoghdighuchi adwokatlar” teshkilati bilen argéntina jinayi ishlar aliy sot mehkimisige erz sunup, xitayning jinayiti üstidin sot échishni telep qilghan. 2024-Yili 12-noyabir.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi, -2024yili-12noyabir, argéntina jinayi ishlar aliy sot mehkimisi (The Argentinian Federal Court of Criminal) ge sun'ghan, xitayning insaniyet we irqiy qirghinchiliq jinayiti üchün sot échish toghruluq erzining qobul bolghanliqi toghruluq mexsus axbarat bayanati élan qildi.

Bayanatta chüshendürülüshiche, Uyghur kishilik hoquq qurulushi (UHRP) we dunya Uyghur qurultiyi (WUC), Uyghur heqlirini qoghdighuchi adwokatlar teshkilati bilen, 6-noyabir argéntina fédératsiye jinayi ishlar aliy sotigha naraziliq erzi sunup, xitayning Uyghurlargha qaratqan insaniyetke qarshi jinayetliri üstidin biwasite sot échishni telep qilghan. Bu erz bu'énus-ayrés erziyet sot mehkimisi argéntina fédératsiye jinayi ishlar aliy sotining Uyghurlarning irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetke uchrash mesilisi boyiche dawa échish heqqidiki buyruqini ijra qilmighandin kéyin, qayta höküm chiqirishni telep qilish zörüriyiti tughulghanliqi üchün sunulghaniken.

Bayanatta déyilishiche, argéntina fédératsiye jinayi ishlar aliy sot mehkimisi uning astidiki sotlargha yolyoruq bérish hoquqigha ige bolush bilen birge, déloni öz aldigha tekshürüsh hoquqighimu ige iken.

Bu naraziliq erzi dunya Uyghur qurultiyining sabiq re'isi dolqun eysa, Uyghur kishilik hoquq qurulushining diréktori ömer qanat we xelq'ara qanun adwokati maykél polak teripidin sunulghan. Bayanatta Uyghur kishilik hoquq qurulushining ijra'iye mudiri ömer qanat ependi: “Biz xitayni jawabkarliqqa tartishqa bir qedem yéqinlashtuq, sotning bu irqiy qirghinchiliqta ziyankeshlikke uchrighuchilardin biwasite ispat anglishi nahayiti muhim” dep bildürgen.

Xitayning jinayet pakitliri üstel üstide

Bayanatta chüshendürülüshiche, 2022-yili 8-ayning 17-küni, en'gliye xelq'ara qanun adwokati maykél polak qatarliqlar dunya Uyghur qurultiyi we Uyghur kishilik hoquq qurulushigha wakaliten, argéntina jinayi ishlar sotigha xitayning irqiy qirghinchiliq jinayiti üstidin erz sun'ghan. Halbuki, bu'énus-ayrés erziyet sot mehkimisi 2023-yili 12-ayda teptish emeldarining bu délo üstidin sot achmasliq, erzni arxipta saqlash pikrini orunluq, dep höküm chiqarghan.

 Buning bilen dunya Uyghur qurultiyi we Uyghur heqlirini qoghdighuchi adwokatlar teshkilati sotning bu qararigha naraziliq bildürüp, argéntina fédératsiye jinayi ishlar aliy sotigha qayta naraziliq erzi sun'ghan. Netijide, argéntina fédératsiye jinayi ishlar aliy soti 2024-yili 11-iyul küni qarar chiqirip, bu'énus-ayrés erziyet sot mehkimisining Uyghur irqiy qirghinchiliqi délosi üstidin sot achmasliq qararini aghdurup tashlighan, shundaqla teptish da'irilirining derhal tekshürüsh bashlishini buyrughanidi.

Mezkur jinayi ishlar dewasidiki dewager dolqun eysa noyabirning béshida, ömer qanat we adwokat maykél polak (Michael Polak) bilen bu'énus-ayrésqa bérip, bu déloni ilgiri sürüshke heriket qilghan. Ular sotqa sunulghan erznamide xitay rehberlirining Uyghurlar we bashqa türkiy xelqlerge irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayettin ibaret xelq'araliq jinayetlerning jawabkari ikenliki hem ularning sotqa tartilishi ilgiri sürülgen.

Dewager-d u q sabiq re'isi dolqun eysa

Dewager süpiti bilen bu qétim, qayta xitay hökümitining insaniyetke qarshi turush we Uyghur xelqige irqiy qirghin qilish jinayiti sadir qilghanliqining éniq ispatini öz ichige alghan yenimu küchlük qoshumche matériyallar jughlan'ghan naraziliq erzini qayta argéntina jinayi ishlar aliy sotigha sun'ghan dunya Uyghur qurultiyining sabiq re'isi dolqun eysa ependi, dewaning sürüshtürülüshidiki tosuqning élip tashlinip, erzning qayta qobul qilin'ghanliqini bildürdi.

Xitayning irqi qirghinchiliqigha uchrighan bir a'ile ezasi süpitidiki erzdar, dunya Uyghur qurultiyining sabiq re'isi dolqun eysa ependi, argéntina fédératsiye jinayi ishlar aliy sotigha xitayning Uyghurlar üstidin élip bériwatqan jinayetliri üstidin sot échishni telep qilishning sewebi we bundaq bir dewagha sot échilishning, xitaygha shundaqla xitaygha oxshash insaniyetke qarshi jinayetlerni sadir qiliwatqan hakimiyetlerge dunyada adalet barliqini, jinayetlirining haman jawabkarliqqa tartilidighanliqidin küchlük bir signal béridighanliqi tekitlidi.

Bu, dunya adaliti we argéntina qanun sistémisi üchünmu bir sinaq

Washin'gtondiki Uyghur kishilik hoquq qurulushining ijra'iye re'isi ömer qanat ependining bildürüshiche, Uyghurlarning bu erzning qobul bolmasliqi üchün, xitay da'iriliri argéntinada siyasiy we diplomatik yollar arqiliq nurghunlighan tosqunluqlarni yaritishqa urunup kelgen bolsimu, lékin Uyghurlar üchün alahide zor ehmiyetke ige bu déloning qayta échilishi nahayiti muhimdur. Chünki bu, argéntinadiki bu xelq'araliq sotta, xitayni uning irqi qirghinchiliqi we insaniyetke qarshi jinayetliri üstidin sotlashqa yene bir qedem yéqinlashqanliqtin dérek béridiken.

Ömer ependi yene: “Mubada argéntinada Uyghurlarning bu erzi bilen, bash jinayetchi-xitay re'isi shi jinping bashliq Uyghurlar üstidiki irqi qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlerni élip bériwatqan xitay rehberliri üstidin sot échilsa, gerche bu jinayetkarlarni argéntinagha élip kélip sotlash yaki jazalash mumkin bolmisimu, lékin buning simwolluq ehmiyiti nahayiti zor, hetta bu sot hökümi bezi döletlerning bu jinayetkarlarni öz dölitige kirgüzmeslikidek qararlarni élishigha seweb bolushi mumkin” dédi.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining bayanatida eskertilishiche, argéntina asasiy qanunining uniwérsal bashqurush belgilimisi boyiche argéntina fédératsiye jinayi ishlar aliy sot mehkimisi dunyaning qeyiride sadir bolushidin qet'iynezer, xelq'ara jinayi ishlar toghrisidiki erzlerni argéntinaning her qandaq sot mehkimiside anglashqa yol qoyidu. Argéntina hazir dunyaning herqaysi jaylirida éghir kishilik hoquq depsendichilikige munasiwetlik bir qatar délolarni qarap chiqmaqta iken. Bayanatida qeyt qilinishiche, argéntina fédératsiye jinayi ishlar aliy sotining qarari bilen sotchi dewani qayta échish we tekshürüshke bashlash mejburiyitide qalidiken.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining bayanatida körsitilishiche, adwokat maykél polak (Michael Polak): “Bu délo argéntina qanun sistémisining obyéktipliqi we uning argéntina asasiy qanunini qollinishtiki terepsizlikige munasiwetlik bir qétimliq sinaq” dep körsetken. U yene “Sotning adil qarar chiqirish mejburiyitini ada qilip, bu délo arqiliq zor we küchlük döletlerning qorqutush wasitisi arqiliq jazadin qéchip qutulalmaydighanliqini körsitip bérishini ümid qilidighanliqini bildürgen.

Adwokat maykél polak (Michael Polak) ziyaritimizni qobul qilip, bu qétim sotta erzge qarap chiqilishidin ümidwar ikenlikini bildürüp mundaq dédi:

 “Argéntina jinayi ishlar aliy sot mehkimisi (The Argentina Court of Cassation) ning öz aldigha bu délogha qarap chiqish hoquqi bar. Ulardin bu qétim, eger ularning töwinidiki sotlar, bu dewani échish toghruluq buyruqni ijra qilmighan teqdirde, öz aldigha échishini muraji'et qilduq. Argéntina jinayi ishlar aliy sotining bu dewani échishini qolgha keltürüsh üchün, yene biz, argéntinaning siyasiy rehberliri, ammiwi teshkilatlar qatarliqlar bilen körüshüp sot échilishini ularning qollishini telep qilduq. Nöwette sotning dewa échish heqqidiki qararini saqlawatimiz. Men intayin ümidwar, biz intayin yaxshi bir pursetke ige dep oylaymen.”

Uyghur dewasini latin amérikasida anglitishtiki bir ilgirilesh

Uyghur kishilik hoquq qurulushining ijra'iye re'isi ömer qanat ependi, bu qétim özlirining noyabirning béshida argéntinada élip barghan ziyaritining muweppeqiyetlirini mundaq yekünlidi.

Birinchidin, ularning qayta sun'ghan erzi qobul bolghan, argéntina jinayi ishlar soti we fédératsiye sotidiki munasiwetlik sotchilar we argéntina adwokatlar jem'iyitidiki adwokatlar bilen körüshüsh pursitige ériship, ularni xitayning jinayi pakitliri toghruluq yenimu toluq melumatlar bilen temin etken. Ikkinchidin, argéntina parlaméntidiki bir qisim erbablar we nurghun, puqrawi teshkilatlarning himayisige érishken.

Ömer qanat ependi yene bu pursette latin amérikasida Uyghur dewasini anglitishta yene bir boshluqning toldurulghanliqini alahide eskertti.