“Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiler” namliq kitab neshirdin chiqti

“Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiler” dégen kitab 2024-yili 21-mart küni neshrdin chiqti.

“Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiler” namliq on Uyghur ayal pa'aliyetchining küresh hayati téma qilin'ghan yéngi kitab 21-mart küni neshirdin chiqqan.

Mezkur kitab kanadaliq jem'iyetshunas suzan palmir(Susan J. Palmer), kanadada turushluq musteqil tetqiqatchi dilmurat mahmut we Uyghur tetqiqat merkizining tetqiqatchisi abdulmuqtedir udun qatarliq 3 neper aptor teripidin yézilghan.

Kitab heqqide bérilgen chüshendürüshke qarighanda, aptorlar 2020-yildin 2021-yilghiche bolghan ariliqta muhajirettiki Uyghur ayallirini ziyaret qilghan. Kitabta künséri keskinlishiwatqan weziyet, ziyaret qilin'ghuchilarning yashliq dewride yüz bergen burulush nuqtiliri, ularning öz kimliki, idé'ologiyesi, Uyghur musulman ayalliq kimlikining barliqqa kélishige türtke bolghan diniy, siyasiy we pisxologiyelik amillar asas qilin'ghan.

Kitabning aptorliridin suzan palmir xanim kitabining royapqa chiqishi heqqide toxtilip mundaq dédi: “2019-Yillirida amérika, kanada we yawropadiki dostlirimdin xitaydiki lagérlar we xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan siyasetliri toghrisida yézilghan nurghun maqalilerni tapshurup aldim. Men shundaq heyran qaldim, chünki oqughanlirim, men xitaygha barghanda körgenlirim bilen tamamen oxshimaytti. Men 2019-yilining béshida xitaydiki bir mektepke léksiye sözligili barghan. Elwette, men ulargha bir méhman bolghachqa, ular shu chaghda méni chirayliq yerlerni sayahet qildurghan idi. Méni muzéylargha, tiyatirlargha élip barghan idi, kishilerning mu'amilisi bek yaxshi idi. Kanadagha qaytip kelgendin kéyin, dostlirim ewetken maqalilerni oqup rastinla chöchüp kettim. Mektipimizdiki Uyghur doktorant dilmurat mehmut bilen tonushup qaldim. Uningdin Uyghurlar heqqide nurghun uchurlargha ige boldum. Uyghurlar heqqide bir tetqiqat élip bérishni qarar qildim. Biz bille muhajiretti'iki nurghun Uyghurlarni ziyaret qilduq. Ziyaret qilghanlarning ichide ayallarning hékayisi manga alahide tesir qildi. Ularning xitayning chégrasidiki türlük qiyinchiliqlarni yéngip, chet elge, yeni özige yat bolghan gherbke kélishi qeyserlik telep qilidu. Bu yerge kelgendin kéyin siyasiy pa'aliyetchi bolushni tallishi, téximu zor bedel qilidighan bir ish.”

Kitab aptorliridin Uyghur tetqiqat merkizining tetqiqatchisi abdulmuqtedir udun ependi, kitabning yézilishi we kitabqa hayat hékayisi kirgüzülidighan ayal pa'aliyetchilerning tallinishi heqqide qisqiche melumat bardi.

Mezkur kitabta hayat hékayisi sözlen'gen Uyghur ayal siyasiy pa'aliyetchiler ret tertipi boyiche zubeyre shemsidin, roshen abbas, rehime mehmut, ruqiye turdush, arzu gül, raziye mehmut, dilnur reyhan, gülchéhre xoja, zumret dawut we méhrigül tursun qatarliqlardin ibaret.

Zubeyre shemsidin xanim radiyomizgha söz qilip, Uyghur ayal pa'aliyetchilirining Uyghur dawasida oynighan muhim roli we ularning siyasiy pa'aliyetlerdiki roli heqqide özining oylighanlirini biz bilen ortaqlashti.

Kitab aptorliridin dilmurat ependi oqurmenler diqqet qilishqa tégishlik nuqta heqqide toxtilip, bu kitabtiki Uyghur ayal pa'aliyetchilerning hayat hékayisining xitayning Uyghurlargha qaratqan basturushlirining 2017-yilidin bashlanmighanliqi, belki Uyghur diyarini bésiwalghan kündin buyan mewjut ikenlikining ispati ikenlikini tekitlidi.

Abdulmuqtedir udun ependi ziyaritimiz jeryanida, méhrigül tursunning amérika dölet mejliside bergen guwahliqining özige bek tesir qilghanliqini éytti.

Mezkur kitabning muqawisigha nöwette amérikada yashawatqan lagér shahiti méhrigül tursunning bash süriti bérilgen. Méhrigül tursun radiyomizgha söz qilip, guwahliq bergendin kéyinki hayatida yüz bergen özgirishlerni, ata-anisidin ayrilishtiki azablirini anglatti. U yene lagérda bille turghan ayallargha bergen wedisi üchün bolsimu, pütün dunyagha Uyghurlarning chékiwatqan azabini anglitishni toxtatmaydighanliqini bildürdi.

Suzan palmir xanim kitabining özi yaxshi köridighan teripi heqqide söz qilip, mundaq dédi: “Bu kitabta bashtin-axir échinishliq weqelerla yézilmighan, kitabta yene shundaq güzel eslimiler yer alghan. Chünki ziyaret qilin'ghan ayallarning köpinchisi 2017-yili bashlan'ghan irqiy qirghinchiliqtin burun xitaydin ayrilghan. Elwette, ular xitayning Uyghurlargha qiliwatqan basturushini hés qilghan, emma qanchilik éghir ikenlikini bilelmigen. Ular weziyet bek yamanlap kétishtin burun xitaydin chiqip ketken. Chiqqandin kéyin yurtida qalghan qérindashlirini qoghdash kéreklikini hés qilip, hayatini siyasiy pa'aliyetchilikke atighan.”

Zubeyre shemisidin xanim, muhajirette chong boluwatqan Uyghur yash qiz-yigitlerni tilgha élip, ularning téximu ilghar pikirlik ikenlikini tekitlidi. Shundaqla Uyghurlar üchün élip bériliwatqan küresh sépige yashlarning qétilishi we hetta yashlarning milliy dewani qolgha élishini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Kitab aptorliri we kitabqa hayat hékayisi kirgüzülgen bir qisim ayal pa'aliyetchiler ziyaritimizning axirida özlirining barliq Uyghur ayallirigha bolghan hörmet éhtiramini yollidi.