Bélgiye bash ministiri dé kiro xitayni “Intayin düshmen dölet” dep atighan

Bélgiye bash ministiri aliksandiré dé kiro (Alexander De Croo) yawropa ittipaqi bash shtabida ötküzülgen yawropa ittipaqi bashliqlar yighinida muxbirlarning so'allirigha jawab bermekte. 2023-Yili 15-dékabir, biryussél, bélgiye.

Melum bolghinidek, 15-dékabirdin buyan yawropa axbarat wasitiliride xitay jasusi daniyal wo bilen xitaygha sétilghan bélgiyelik siyasetchi frank kréyélman toghrisidiki xewerler zor ghulghula qozghap keldi. Bu jasusluq délosining terkibidin Uyghur irqiy qirghinchiliqini dunyagha tonutqan doktor adriyan zénzning yüz-abruyini töküsh hemde bélgiye parlaméntining “Uyghur irqiy qirghinchiliqi qarari” ni tosup qélishqa urunushtek témilarningmu orun élishi muhajirettiki Uyghurlarning küchlük diqqitini tartqanidi.

21-Dékabir bu xususta élan qilin'ghan xewerlerde bayan qilishiche, bu mesilige bélgiye bash ministiri aliksandiré dé kiro (Alexander De Croo)mu ipade bildürgen. U bu xususta axbarat wasitilirining ziyaritini qobul qilghanda, xitayni “Bezide intayin düshmen dölet” dep atighan.

RFA/Sintash

Xewerlerde ilgiri sürülüshiche, gérmaniyening “Eynek” heptilik zhurnili, firansiyening “Dunya” géziti we en'gliyening “Pul mu'amile waqti” géziti birlikte 15-dékabir xitaygha sétilghan bélgiyening sabiq kéngesh palata ezasi frank kréyélman bilen xitay dölet xewpsizliki ministirliqining jasusi daniyal woning jasusluq qilmishlirini élan qilghandin kéyin, 2024-yili 1-ayning 12-küni béyjingda ziyarette bolushni pilanlawatqan bélgiye bash ministiri aliksandiré dé kiro bélgiye parlaméntigha chétilidighan bu jasusluq délosigha ipade bildürüsh mejburiyitide qalghan.

“Gérmaniye dolqunliri radiyosi” ning 21-dékabir élan qilghan “Bélgiye bash ministiri: xitay bolsa bezide intayin düshmen bir dölet” namliq xewiride bayan qilishiche, bélgiye bash ministiri aliksandiré dé kiro 20-dékabir bélgiyening “Kechlik gézit” we “Ölchemlik gézit” qatarliq dangliq axbarat wasitilirining ziyaritini qobul qilghanda: “Biz chet'el küchlirining bizning démokratiyemiz we ittipaqliqimizni neqeder yaman köridighanliqini töwen mölcherlimeslikimiz lazim. Xitay gerche rusiyege oxshash bizning yawropa quruqluqimizgha tajawuz qilip kirmigen bolsimu, biraq u yenila bezi chaghlarda bizge intayin düshmen bir dölet. Xitaygha esla sel qarimasliqimiz kérek” dégen.

Bélgiye bash ministiri dé kiro yene shularni tilgha alghan: “Bélgiyening démokratiyesige xa'inliq qilinmaqta. Xitaylar tesir küchlirini sétiwélip, bizning démokratiyemizning muqimliqigha buzghunchiliq qilishqa urunmaqta. Xitayning ishiki, mundaqche éytqanda xitayning menpe'eti, bizning köz aldimizda échilmaqta”.

Gérmaniyediki weziyet analizchisi gheyur qurbanning ilgiri sürüshiche, xitay jasuslirining buzghunchiliq qiliwatqini yalghuz gherbning démokratiyesila emes, belki u irqiy qirghinchiliqning qurbanigha ayliniwatqan Uyghurlarning muhajirettiki uruq-ewladining rohiy saghlamliq mesilisinimu öz ichige alidiken.

Xewerde éytilishiche, öz waqtida amérikadiki “Kommunizm qurbanliri xatire fondi” ning tetqiqatchisi doktor adriyan zénzge munasiwetlik setchiliklerni qézip chiqip, uning yüz-abruyini töküsh, bélgiye parlaménti qobul qilmaqchi bolghan “Uyghur irqiy qirghinchiliqi qarari” ni tosup qélish qatarliq xitay tapshurghan bir yürüsh wezipilerni zimmisige alghan frank kréyélman, xitaygha sétilghan gunahi tüpeyli aldinqi künliri özi tewe bolghan bélgiyening ongchil partiyesi “Wilams bélang” din qoghlap chiqirilghan. Uning bélgiye parlaméntidiki inisi sitéwén kréyélman bolsa wezipisidin qaldurulush aldida iken.

Frank kréyélmanning inisi sitéwén kréyélman nöwette bélgiye parlaménti dölet mudapi'e soda komitétining re'isi bolup, u ukra'inagha qoral-yaraq yardem qilish we herbiy zakaz qobul qilishtek mexpiyetliki zor bir wezipini orunlap kelmekte iken. Bélgiye bash ministiri aliksandiré dé kiro unimu hazirqi pewqul'adde muhim bolghan bu wezipisidin boshitish lazimliqini tilgha alghan. U bu heqte toxtalghanda mundaq dégen: “Méning étiqadim shuki, bixeterlik haman kéyinki pushaymandin köp ewzel. Sitéwén kréyélman parlaméntning eng sezgür bir komitétining re'islik wezipisini ötewatidu. Bu komitét nurghunlighan mexpiy wezipilerning höddisidin chiqidu. Mesilen؛ ukra'inani herbiy jehettin yardem bilen teminlesh hemde bélgiyening eskiriy zakazlirini qobul qilish dégendek”.

Norwégiyediki weziyet analizchisi bextiyar ömer ependining qarishiche, yawropa elliri Uyghur irqiy qirghinchiliqi yürgüzüwatqan xitayning yawropadiki bu xil jasusluq qilmishlirigha xéli burunla diqqitini merkezleshtürgen bolsimu, xitay bilen bolghan iqtisadiy munasiwetlirini nezerde tutup, ulargha waqtida keskin tedbirlerni qollanmay kelmekte iken.

Xitaygha sétilghan bélgiyelik siyasetchi frank kréyélmanning aqiwitining qandaq bolidighanliqi hazirche melum emes. Melum bolghini shuki, bélgiye parlaménti 2021-yili 7-ayning 8-küni “Uyghur irqiy qirghinchiliqi qarari” ni maqullashtin birqanche yil ilgirila, bélgiye istixbarat organliri 300 din artuq xitay jasuslirining yawropa parlaménti etrapidiki qehwexanilar we réstoranlarda timisqilap yürüwatqanliqini, ularning wezipisining yawropa parlaménti ezalirini para bérish arqiliq ündekke keltürüp, ularni xitay üchün xizmet qilishqa sélishtin ibaret ikenlikini otturigha qoyup parlamént ezalirini agahlandurghanidi. Xitay dölet xewpsizliki ministirliqining jasusi daniyal wo shulardin biri bolup chiqqan.

Xewerlerde bayan qilinishiche, bélgiyelik siyasetchi frank kréyélmanni sétiwalghan xitay jasusi daniyal wo bolsa xitay dölet xewpsizlik ministirliqi tarmiqidiki jéjyang ölkilik jama'et xewpsizlik orginining mexpiy axbarat xadimi iken. U 2015-yilidin bashlap polsha we rominiyede élip barghan jasusluq pa'aliyetliri seweblik yawropa xewpsizlik organlirining diqqitini tartqan. Bu qétim uning frank kréyélman bilen élip barghan téléfon söhbet xatirisi we frank kréyélman'gha tapshurghan wezipilirining tizimliki biraqla qolgha chüshken.