Jenwe “2024-Yilliq kishilik hoquq we démokratiye yighini” da Uyghur irqiy qirghinchiliqi otturigha qoyuldi
2024.05.15
Birleshken döletler teshkilati közitish komitétining ijra'iye diréktori hilél nuyer(Hillel Neuer) échilish sözi qilmaqta. 2024-Yili 15-may, jenwe.
RFA/Hebibulla Izchi
Bügün, yeni 15-may küni, jenwede “2024-Yilliq kishilik hoquq we démokratiye yighini” chaqirildi. Her qaysi qit'elerdin kelgen siyasetchiler, kishilik hoquq pa'aliyetchiliri, diplomatlar we bezi döletlerning parlamént ezasi, ministirlirining qatnishishida ötküzülgen bu yighinda, dunyaning diqqitini tartidighan jiddiy kishilik hoquq mesililiri muhim küntertip boldi.
Yighin, birleshken döletler teshkilati kishilik hoquqni közitish komitétning ijra'iye diréktori hilél nu'ér (Hillel Nuer)ning sahibxanliqida, firansiyening sabiq bash ministiri manu'el walls (Manuel Valls)ning échilish sözi bilen bashlandi, manu'el walls sözide, insaniyet dunyasi duch kéliwatqan kishilik hoquq kirizisliri heqqide toxtilip ötti.
Bu qétimqi yighin'gha ra'ol wallenberg kishilik hoquq merkizining siyaset we kishilik hoquq diréktori brandon silwer (Brandon Silver) riyasetchilik qilghan bolup, u, xitaydiki éghir kishilik hoquq krizisning Uyghurlargha nisbeten chektin ashqan qilmish we qirghinchiliq ikenlikini tekitlep, Uyghurlargha wakaliten norwégiyedin bu munberge kelgen Uyghur tetqiqatchi abduweli ayupni sözge teklip qildi. Dunya Uyghur qurultiyigha wakaliten bu yighin'gha qatnashqan abduweli ayup özining kechmishige birleshtürüp, Uyghurlar duch kéliwatqan irqiy qirghinchiliq we kishilik hoquq depsendichiliklirini tonushturdi.
Yighin ariliqida radiyomizning ziyaritini qobul qilghan abduweli ayup, bu yighinda özining Uyghur irqiy qirghinchiliqining ziyankeshlikini üch xil mesile arqiliq tonushturghanliqini eskertti.
Yighinda üstige tibet bayriqini yépinchaqlap sözge chiqqan, tibet wekili xémi lamo sözide, xitayning tibet we Uyghurlargha yürgüzüwatqanlirining irqiy qirghinchiliq, insaniyetke qarshi jinayet ikenlikini tekitlep, hazir Uyghurlardin üch milyondin jiq kishining jaza lagérida, milyondin köp tibetlik balilarning ata-anisidin ayrilip yataqliq mekteplerde assimilyatsiyege uchrawatqanliqini éytip, Uyghur irqiy qirghinchiliqinimu tonushturup ötti. U, nutqining axirida üstige artip chiqqan tibet bayriqini kötürüp turup, tibetlerge erkinlik! tibetlerge höriyet dep sho'ar towlidi, shundaqla pütün yighin zalidiki nechche yüz kishi bu sho'argha jor bolup yighin zalini lerzige keltürdi.
Mezkur yighin'gha Uyghur we tibetlerdin bashqa xitay siyasiy pa'aliyetchilirimu qatnashqan bolup, yighinda nutuq sözligen xitay siyasiy pa'aliyetchisi, réy shiya xitayning kishilik hoquq depsendichiliklirini Uyghur irqiy qirghinchiliqigha baghlap tonushturdi. U, sözide kamile wahit, yashar hoshur qatarliq ikki Uyghur oqughuchining échinishliq teqdirini tilgha élip, xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirining eng éghir ziyankeshlikige uchrighuchilarning Uyghurlar ikenlikini alahide tekitlidi.
Yighin ariliqidiki teneppusta radiyomizning ziyaritini qobul qilghan réy shiya, özining kamile wahit we yashar hoshurdin ibaret bu ikki Uyghurni tilgha élishining sewebini chüshendürüp, “Uyghur irqiy qirghinchiliqi u bir ré'alliq, xitay hökümitining sherqiy türkistandiki qirghinchiliq siyasiti heqiqeten mewjut, buni toxtitishning birdin bir yoli mushundaq xelq'ara sehnilerde, metbu'atlarda téximu köp uchurlarni tashqi dunya bilen ortaqlishish we qaysi millet bolushidin qet'iynezer bu qirghinchiliqni toxtitishning texirsizlikini tonup yétish” dédi.
Abduweli ayup bu heqte özining köz qarishini otturigha quyup: “Uyghurlar duch kéliwatqini bir shekilsiz qirghinchiliq, ukra'ina yaki pelestin'ge oxshash orush yoq, peqet bir shekilsiz we özlüksiz dawam qiliwatqan qirghinchiliq” dédi we bu qirghinchiliqni toxtitish üchün némilerni qilish kérek? dégen so'al boyiche bezi misallarni otturigha qoyup ötti.
Jenwe “2024-Yilliq kishilik hoquq we démokratiye yighini” 30 din köp xelq'araliq teshkilatlarning hemkarliqida her yilda bir qétim chaqirilidighan bolup, dunya Uyghur qurultiyimu bu munberning hemkarlashquchiliridin biri. Bu qétimqi “Jenwe kishilik hoquq we bashliqlar yighini” birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishining yilliq omumiy yighini qatarida ötküzüldi, nurghun döletlerning tashqi ishlar ministirliri jenwege yighilip, kishilik hoquq depsendichiliklirige a'it muhim mesililerni xelq'ara kün tertipke élip keldi.