Istanbul uniwérsitétida Uyghur qizi xitayni maxtighan doghu périnchekni osal halgha chüshürüp qoydi

Weten partiyesining re'isi doghu périnchek istanbul uniwérsitétida sözlewatidu. 2024-Yili 24-öktebir, istanbul

10-Ayning 24-küni istanbul uniwérsitéti “Atatürk mepkuri kulubi” ning uyushturushi bilen istanbul uniwérsitétida ötküzülgen bir yighinda, xitay kompartiyesige yéqinliqi bilen bilin'gen, türkiyede kommunistlargha wekillik qilidighan weten partiyesining re'isi doghu périnchek söz qilip, türk birliki qurush üchün xitay bilen rusiyege ishinish kérekliki toghrisida biljirlighan. Bu yighin'gha qatnashqan Uyghur qizi nefise uningdin, “Taghamni naheq tutup 17 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan, Uyghurlargha zulum séliwatqan we irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan xitaygha ishinishke bolamdu?” dep sorash arqiliq doghu périnchekni osal halgha chüshürüp qoyghan. Nefise yene doghu perinchekning bu yighinda xitayning tetür teshwiqatini qiliwatqanliqini daritmilap, “Bu yerde kimning tetür teshwiqat qiliwatqanliqini hemmimiz körüwatimiz” dégende, yighin zalidiki oqughuchilarning alqish sadaliri yangrap ketken.

RFA/Arslan

Biz bu heqte tepsiliy melumatqa ige bolush üchün, istanbul uniwérsitéti axbaratchiliq kespining 4-yilliqida oquwatqan Uyghur qizi nefise oghuz bilen söhbet élip barduq.

Ziyaritimizni qobul qilghan nefise oghuz, bu yighin'gha qatnishishtiki meqsitining doghu périnchektin Uyghurlar toghrisida so'al sorash üchünla ikenlikini bildürüp mundaq dédi: “Méning bu yighin'gha qatnishishimning sewebi, doghu périnchektin so'al sorash idi, chünki bu kishi hazirghiche xitayning aghzi bilenla gep qilip, Uyghurlargha qilin'ghan zulum we qirghinchiliqni yalghan'gha chiqirip keldi. U da'im ‛Uyghur diyarigha bérip kördüm, u yerdiki insanlar bek yaxshi yashawatidu‚ dégendek geplerni qilidu hem Uyghurlarni térrorchi deydu, men uzundin buyan bu ademge bir reddiye bérishni oylishiwatqan idim, men bir bir axbaratchi bolush süpitim bilen bu pursetni qachurup qoymastin yighin'gha qatniship, uninggha so'al qoydum”.

Nefise oghuzning bildürüshiche, yighinda söz qilghan weten partiyesi re'isi doghu périnchek, isra'iliye we amérikining türkiyening eng chong düshmini ikenlikini, xitay bilen rusiyening türkiyening yénida bolidighanliqini we türk birliki qurushqa ularning eng chong töhpe qoshidighanliqini bildürgen hemde “Buninggha özbék, tatar, qazaq, rusiyediki türkler, xitayning shinjang Uyghur rayonidiki türklermu qoshulidu” dégen, andin “Biz xitay bilen rusiyege ishinishimiz kérek, türkiyening hazirqi ehwalida xitay bilen rusiyege düshmenlik qilsaq bolmaydu. Ulargha tayinip türk birlikini qurup, ular bilen birlikte asiya qit'eside bash kötürüshimiz kérek” dégen.

Nefise oghuz, doghu périnchekning her waqit Uyghurlargha qiliniwatqan zulum we qirghinchiliqini ret qilidighanliqini bilgechke, uning geplirige ishenmeydighanliqini bildürgen. U doghu périnchekke so'al qoyup: “Uyghurlargha zulum qiliwatqan, irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan, 8 yildin buyan türmide yétiwatqan tagham alim abdukerimni naheq tutqun qilip, 17 yilliq qamaq jazasi bérip türmige tashlighan, Uyghurlargha türk we musulman bolghanliqi sewebidin zulum qiliwatqan xitaygha türk birliki qurushta qanchilik ishineleymiz?” dégende, doghu périnchek uninggha jawab bérip: “Men 1980-yillardin bashlap xitayning teklipi bilen Uyghur rayonigha bir qanche qétim bérip keldim. Méning bilishimche Uyghur rayonining nopusi eng téz köpiyiwatidu, Uyghur rayoni xitayda eng tereqqiy qiliwatqan rayon, men qeshqerge barghanda yol üstide Uyghurche kitablar sétiliwatatti, insanlar shundaq rahet yashawatatti, meschitlerde namaz oqulmaydu, kirgili bolmaydu, dégen gepler yalghan, men meschitlerge kirdim namaz oquwatqan kishilerni kördüm, menche, dunyada eng köp meschit bar yer Uyghur rayoni” dep jawab bergen. Bu heqte melumat bergen nefise oghuz yene mundaq deydu: “Men uning bergen jawabidin qayil bolmidim, uning dégen gepliri xitayning uninggha yézip bergen qeghizidin yadliwalghan yasalma gepler idi. Yeni u manga, ‛sen saxta uchur tarqitiwatisen, sen yalghanchi‚ démekchi boldi, shuning bilen uninggha jawab bérishni telep qildim. Yighin orunlashturghuchi manga deslepte mikrofonni bermidi, kéyin doghu périnchekning ‛béringlar‚ déyishi bilen mikrofonni berdi, men uning sözlirige jawaben: ‛siz xitayning aghzi bilen gep qiliwatisiz, men u yerde tughulup chong boldum, xitaylarni men yaxshi bilimen, xitay saqchiliri kéchiliri öylirimizge bésip kirip kitablarni yighiwalatti, kishilerni tutup kétetti, yighiwélin'ghan kitablar ‛türkiy tillar diwani‚ we “Qur'an kerim” dégendek kitablar idi. Xitay sizning banka hésabingizgha, sizning partiyengizning banka hésabigha qanchilik pul ewetidu uni bilmeymen, lékin siz dégen u geplerning hemmisi yalghan, bu yerde kimning tetür teshwiqat qiliwatqanliqini hemmimiz körüwatimiz‚ dédim. Yighin zalidiki köpligen oqughuchilar méni alqishlidi, uningdin kéyin doghu périnchekning chirayi özgirip ketti we méni alqishlighanlargha kayip, ‛silerning uni alqishlighininglarni men alqishlimaymen, chünki siler amérikining tetür teshwiqatlirini alqishlawatisiler‚ dep oqughuchilarghimu töhmet chaplidi.

RFA/Arslan

Nefise oghuzning éytishiche, u doghu périnchekke reddiye bérip, “Sizning banka hésabingizgha xitaydin qanchilik pul kélidu men bilmeymen” déyishige yighin riyasetchisi, “Undaq gep qilsang bolmaydu” dep dexle qilip sözini bölüwetken.

Nefise oghuz, xitay bilen türkiye otturisida köwrüklük roli oynawatqanliqini dawa qiliwatqan doghu périnchektin taghisining ehwalidin xewer élip bérishni telep qilghan. Doghu périnchek uning telipini qobul qilip taghisini sürüshte qilidighanliqini bildürgen.

Yighin axirlashqandin kéyin nefise oghuzning etrapigha köpligen oqughuchilar kélip uni qollaydighanliqini ipadileshken we taghisining pat pursette qutulushi üchün tilekdashliq bildürüshken.

Nefise oghuzning bildürüshiche, uning taghisi alim abdulkerim 2017-yili 8-ayning 28-küni ürümchidiki öyidin tutup kétilgen bolup 17 yilliq qamaq jazasi bilen türmige tashlan'ghan we korla türmiside 8 yildin buyan tutup turulmaqta iken. Uninggha chet'eldiki tughqanliri bilen alaqe qilghanliqi we cheklen'gen dini teblighlerni anglighanliqi sewebidin qamaq jazasi bérilgen iken.

Yash kompyutér inzhénéri alim abdukérim tutulghandin kéyin, ularning a'iliwi shirkiti bolghan “Xalis tashqi soda cheklik shirkiti” mu taqilip qalghan.

Nefisening bildürüshiche, uning taghisi alim abdukérim hazir korlidiki bingtüen 2-diwiziyesining türmiside 3153-nomurluq mehbus süpitide tutup turuluwatqan bolup, türkiyediki xitay elchixanisi sot hökümini teminleshni ret qilip kelgen.