Dunya jama'iti künlerning biride Uyghur élidiki jaza lagérlirinimu xatirilemdu?

1940-Yili natsistlar gérmaniyesi teripidin polshaning jenubida qurulghan a'uswitiz-birkénaw (Auschwitz-Birkenau) jaza lagéri 1945-yili 1-ayning 27-küni sabiq sowét ittipaqi armiyesi teripidin azad qilin'ghan bolup, mezkur jaza lagéri azad qilin'ghanliqining 80 yilliqini xatirilesh pa'aliyiti bügün a'uswitizda ötküzülgen. “6 Milyon yehudiyning ölümining simwoli” dep qarilidighan a'uswitiz-birkénaw jaza lagérida ötküzülgen bu murasimgha yawropa ittipaqigha eza döletlerning rehberliri, b d t xadimliri, 54 xelq'araliq wekiller ömiki we 2-dunya urushida irqiy qirghinchiliqtin aman qalghan 50 din artuq yehudiyni öz ichige alghan köpligen kishi qatnashqan.

Halbuki, dunya bundin 80 yil ilgiri azad qilin'ghan jaza lagérlirini xatirilewatqanda, xitay mustebit hakimiyitining Uyghur ilida tesis qilghan jaza lagérliri hélimu mewjutluqini saqlap turmaqta. Qanchilik Uyghurning bu jaza lagérlirida hayatidin ayrilghanliqi melum bolmisimu, milyonlighan Uyghurning bu lagérlarda 7-8 yildin buyan azab-oqubetler tartiwatqanliqi hemmige melum. Ejeba, künlerning biride bu dunya Uyghur paji'esining qanliq meydani bolghan bu jaza lagérlirinimu xatirilemdighandu?

Bügün, yeni 27-yanwar “80 Yil ilgiriki yehudiy irqiy qirghinchiliqini xatirilesh” murasimigha qatnishish üchün en'gliye paytexti london'gha yétip kelgen d u q ning sabiq re'isi dolqun eysa ependi bu yighinda Uyghur irqiy qirghinchiliqini küntertipke keltürüshke térishidighanliqini eskertti. U sözide yene, kelgüside Uyghur irqiy qirghinchiliqiningmu xelq'araliq bir témigha aylinidighanliqini tekitlidi.

 “Firansiye awazi” radiyosi 26-yanwar élan qilghan “A'uswitiz jaza lagéri azad qilin'ghanliqining 80 yilliqi: wondér layin chong qirghinchiliqning ziyankeshlikige uchrighanlarni menggü este saqlashqa chaqirdi” namliq xewerge qarighanda, a'uswitiz-birkénaw jaza lagéri 1979-yili b d t teripidin “Dunya medeniyet mirasliri tizimliki” ge kirgüzülgen.

Gollandiyede yashawatqan jaza lagérliri shahiti qelbinur sidiq xanim bu heqte toxtalghanda, aldi bilen könglining yérim bolghanliqini tilgha aldi. Emma u sözide, kelgüsige ümid bilen qaraydighanliqini, Uyghur xelqiningmu haman bir küni erkinlikke ériship, özlirini échinishliq qismetlerge giriptar qilghan jaza lagérlirini xatirileydighan künlerning choqum kélidighanliqigha ishinidighanliqini bildürdi.

Yawropa ittipaqi 26-yanwar bélgiye paytexti biryusséldiki xizmet binasining chiraghlirini yandurup, 2-dunya urushidiki irqiy qirghinchiliqta qurban bolghan yehudiylargha teziye bildürgen. Yawropa komissiyonining re'isi ursula wondér layin “Biz rehimsizlerche öltürülgen 6 milyon yehudiyni we chong qirghinchiliqning ziyankeshlikige uchrighan barliq kishilerni menggü untup qalmaymiz” dégen.

Jaza lagérliri shahiti ömer bék'ali bu heqte ipade bildürüp, sherqiy türkistandiki jaza lagérlirining uzun'gha qalmay kelgüsi ewladlar üchün ötmüshtin ders aldighan muzéylargha aylinidighanliqini tekitlidi. Firansiyediki jaza lagérliri shahiti gülbahar xatiwajimu bu heqte qarashlirini ipade qilip ötti.