D u q ning 20 yilliq xatiriside chet el siyasiyonliri xitay hökümitining depsendichiliklirige taqabil turushning texirsizlikini tekitleshti

Dunya Uyghur qurultiyi qurulghanliqining 20 yilliqini xatirilesh pa'aliyetler ramkisi ichide Uyghurlarning kishilik hoquqi, mejburiy emgek mesilisi hemde gherb démokratik döletlirining Uyghurlar duch kéliwatqan irqiy qirghinchiliqini hel qilishigha munasiwetlik ayrim-ayrim söhbet yighinliri uyushturuldi. Bu yighinlargha dunyaning herqaysi jayliridin kelgen nurghun chet ellik mutexessisler, kishilik hoquq adwokatliri we pa'aliyetchiler qatnashti hem söz qildi.

Bu söhbet yighinlirigha bir qisim döletlerning siyasetchilirimu ishtirak qildi. 4-May küni ötküzülgen “Yawropaning uzun muddetlik iqtisadiy kelgüsige kapaletlik qilish: Uyghur qirghinchiliqigha taqabil turushning roli” mawzuluq muhakime yighinda en'giliye parlaméntining ezasi yan simis donkin (Ian Duncan Smith), firansiye kéngesh palata ezasi antoynitti goxl xanim (Antoinette Guhl) qatarliqlarmu biwasite qatnashti hem söz qildi.

Yan simis donkin ependi sözide, özining dawamliq halda dunyaning soghuq urushtin kéyin körülüp baqmighan derijidiki bir tehdit bilen yüzleshkenlikini tekitlep kéliwatqanliqini؛ dunyada “Xitayda yasalmighan” mal tépish imkansiz bir haletke kélip qalghan mushundaq bir peytte, uninggha taqabil turushning nöwettiki intayin muhim we jiddiy mesile ikenlikini bildürdi. U yene xitay hakimiyitige taqabil turushning mumkin bolmaydighan bir ish emeslikini, eng kichik bir tedbir arqiliq, yeni xitay bilen adettikidek tijaret qilishni ayaghlashturush arqiliq xitay hökümitige taqabil turghili bolidighanliqinimu tekitlep ötti. U, buning üchün “Xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqi we mejburiy emgek siyasiti, xitayning dunyagha keltürüwatqan tehditi heqqidiki tonushni östürüsh, karxanilargha bésim ishlitish, shundaqla xitay bilen adettikidek munasiwet ornitishni toxtitish” lazimliqini bildürdi.

Youtube/DUQ

Antoynitti goxl xanimmu sözide, xitayning muhim yuqiri téxnikilarni yasashta kem bolsa bolmaydighan sérik topa (Rare Earth) ni ishlepchiqirishini monopol qiliwélish arqiliq, yawropani kontrol qilishqa urunuwatqanliqini tekitlep ötti. U, mushuninggha oxshash istratégiyelik maddilarning ishlepchiqirishini qayturup kélishning zörürlükini tekitlidi. U yene, “Biz bir mukemmel iqtisadiy istratégiye arqiliq xitaygha bolghan béqinishimizni toxtitishimiz kérek” dédi.

Dunya Uyghur qurultiyi qurulghanliqining 20 yilliqini xatirilesh murasimigha özliri qatnishalmighan bolsimu, emma nurghun döletlerning siyasiyonliri tebrik xéti ewetken. Ular amérika dölet mejlis ezasi, dölet mejlisi Uyghur guruppisi re'isi tom sozi (Tom Souzzi) ependi, italiye kéngesh palata ezasi, sabiq tashqi ishlar ministiri gyulliyu terzi (Giulio Terzi), yaponiye parlaménti ezasi kéyji furuya ependi, kanada parlamént ezasi samir zuberi qatarliqlarni öz ichige alidu.

Yuqiriqi siyasiyonlar hemmisi dunya Uyghur qurultiyining ötken 20 yildiki xizmetlirige, ularning harmay-talmay izchil halda Uyghurlarning hoquqini qolgha keltürüsh üchün xizmet qilghanliqigha yuqiri baha bergen.

Amérika kéngesh palata ezasi tom sozi tebrik sözide, dunya Uyghur qurultiyining 20 yildin béri toxtimay Uyghurlarning derdini anglitish üchün heriket qilghanliqigha rehmet yéytti. U yene Uyghurlar bügün duch kéliwatqan basturushlar intayin éghir bolsimu, emma dunyada her küni yüz bériwatqan türlük kirizislar sewebidin diqqetning burulup kétiwatqanliqini tekitlep, “Biz dunyaning diqqitini xitay hökümiti Uyghurlargha yürgüzüwatqan bu wehshiyliklerge tartishimiz kérek, men amérika dölet mejlisidiki Uyghur guruppisining re'isining biri bolush süpitim bilen, boluwatqan bashqa barche warang-churunglarni bésip ötüp, Uyghurlar mesilige diqqet tartishqa tirishimen” dédi.

Italiye kéngesh palata ezasi gyulliyu terzi sözide, Uyghurlargha qiliniwatqan wehshiyliklerning irqiy qirghinchiliq ikenlikini tekitlidi. U, “Xitay hökümitining Uyghurlargha qiliwatqanlirining irqiy qirghinchiliq emeslikini déyish üchün qarighu bolush kérek” dédi. U sözide yene “Yawropa döletliri Uyghurlar weziyitining intayin jiddiylikini dunya Uyghur qurultiyining heriketlirining sayiside ögendi. Shunga biz dunya Uyghur qurultiyining harmas-talmas rohigha rehmet éytimiz. Dunya Uyghur qurultiyi nobél tinchliq mukapatigha namzat körsitilishke tamamen heqliq.” dédi. U yene dunya Uyghur qurultiyining bu mukapatqa layiq körülüshining hem Uyghurlargha qiliniwatqan zulumning étirap qilinishi hemde yene xitay hökümitige we bashqa diktator hakimiyetlerge bérilidighan küchlük signal bolidighanliqinimu eskertip, bu mukapatning d u q gha bérilishini arzu qilidighanliqini bildürdi.

Yaponiye we kanada parlamént ezalirimu oxshashla özlirining tebriklirini bildürüsh bilen birge yene bundin kéyinmu Uyghurlarni, ularning dawasini qollashni dawamlashturidighanliqini, shundaqla xitay hökümitining xelq'ara qanunlarni, démokratik qimmet qarashlarni depsende qilishigha yol qoymaydighanliqini tekitleshti.