Д у қ: “7-нөвәтлик омумий вәкилләр қурултийини тарихий бир қурултайға айландуримиз!”

Мәлум болғинидәк, 2021-йили 15-июн күни белгийә парламенти ташқи ишлар комитети қарар мақуллап, хитайниң уйғурлар үстидин йүргүзүватқан бастурушлирини “ирқий қирғинчилиқ” дәп елан қилған, буниңдин бир күн бурун, йәни 14-июн күни болса чехийә парламенти 38 гә қарши 0 аваз билән қарар мақуллап “уйғур ирқий қирғинчилиқи” вә “инсанийәткә қарши җинайәт” ни етирап қилғаниди. 7-Нөвәтлик д у қ йиғини уйғурлар мәсилиси, тәйвән мәсилиси вә хоңкоң мәсилиси билән хитайни давамлиқ биарам қилип келиватқан мушу чехийә дөлитиниң пайтәхти пирагада дағдуғилиқ өткүзүлүш алдида турмақта.

6-Ноябир күни д у қ ахирқи қетимлиқ иҗраийә комитети йиғинини чақирип, 7-қурултайниң тәйярлиқ хизмәтлири һәққидә тохталди. Д у қ рәиси долқун әйса әпәнди йиғинда алди билән 6-қурултайниң нәтиҗилирини муәййәнләштүрди вә 7-қурултайниң техиму үнүмлүк, утуқлуқ болушиға тиләкдашлиқ билдүрди. Йиғин риясәтчиси, д у қ иҗраийә комитети рәиси өмәр қанат әпәнди 6-қурултай кәби, 7-қурултайниму “тарихий бир қурултай” ға айландурушни тәшәббус қилди.

Д у қ рәһбәрлириниң бәргән мәлуматлириға қариғанда, 7-нөвәтлик д у қ омумий вәкилләр қурултийи 12-ноябирдин 14-ноябирғичә пирага шәһиридә давам қилидикән. Йиғинға 30 дин артуқ дөләттин сайлам арқилиқ талланған 200 дин артуқ рәсмий вәкил вә кандидат вәкилләр биваситә яки тор арқилиқ қатнишидикән. Буниңдин сирт, 10 дин артуқ дөләттин бәзи дөләт әрбаблири, парламент әзалири, даңлиқ сиясийонлар, дипломатлар, тәтқиқатчилар, сиясий актиплар болуп 50 кә йеқин чәтәлликму йиғинниң ечилиш мурасимиға иштирак қилип, өзлириниң шәрқий түркистан мәсилисигә болған қарашлирини вә тәклип-пикирлирини баян қилип өтидикән. “7-нөвәтлик д у қ тәйярлиқ комитети” ниң рәиси пәрһат муһәммиди әпәндиниң билдүрүшичә, бу қетимқи қурултай илгирики қурултайларға охшимайдиған бир қисим алаһидиликләргә игә икән.

“7-нөвәтлик д у қ вәкилләр комитети” ниң мудири турғунҗан алавуден әпәнди бу хусуста тохталғанда, җәмий 207 нәпәр рәсмий вәкил вә 90 ға йеқин кандидат вәкилдин 200 дин көпрәкиниң пирагадики қурултайға биваситә қанашмақчи болғанлиқини, оттура асия һәм түркийә қатарлиқ әлләрдики йәнә 50 дин артуқ вәкилниң виза қийинчилиқи вә коруна вируси сәвәблик йиғинға келәлмигәнлики үчүн, өзлири турушлуқ дөләттә туруп тор арқилиқ қатнишидиғанлиқини, бу қетимқи қурултайда вәкилләр саниниң йеримини яшларниң тәшкил қилидиғанлиқини вә аяллар саниниңму бәлгилик салмақни игилигәнликини тилға алди.

Йиғин күнтәртипигә асасланғанда, һәрқайси әлләрдин келидиған вәкилләр 11-ноябир пирагаға йетип келип тизимға алдуридикән. Шу күни чүштин кейин “уйғур авази китаб йәрмәнкиси”, “уйғур авази рәсим көргәзмиси” өткүзүлидикән. Йеңи рәһбәрлик қатлимини сайлам арқилиқ вуҗудқа чиқириш иши, 7-нөвәтлик қурултайниң пәқәт йерим күнлүк паалийитини тәшкил қилидикән. Бу қетимқи қурултайда муһакимә, муназирә елип бериш вә д у қ ниң йеңи хизмәт истратегийәсини турғузуп чиқиш муһим күнтәртип санилидикән. Қурултайда “лагер қурбанлириниң авази”, “хитайниң уйғурларға қарита елип бериватқан ирқий қирғинчилиқи: пакитлар, қийинчилиқлар вә әхлақий мәҗбурийәтләр”, “хитайни қануний җавабкарлиққа тартиш”, “хитайниң диктаторилиқ хирислириға қарши сиясәтләр” дегәндәк темиларда көплигән кәспий тәтқиқатчилар, мутәхәссисләр доклат тәқдим қилидикән һәм нәқ мәйдан анализи елип баридикән. Қурултайда йәнә өткән 4 йиллиқ хизмәттин доклат берилидикән, д у қ ниң келәчәк пилан-программилири елан қилинидикән.

7-Нөвәтлик д у қ йиғини гәрчә 12-ноябир күни 1933-йили қурулған “шәрқий түркистан ислам җумһурийити” вә 1944-йили қурулған “шәрқий түркистан җумһурийити” дин ибарәт бүгүнки заман уйғур тарихида қурулған икки җумһурийәтни хатириләш мурасими билән башлансиму, д у қ ниң чехийәдики сиясий паалийәтлири униңдин бурун башлинидикән. 9-Ноябирдин етибарән д у қ рәһбәрлири пирагада һазир болуп, бир йүрүш муһим сиясий учришишларни өткүзидикән. 10-Ноябир американиң чехийәдики баш әлчисиниң һузурида өткүзүлидиған “уйғур мәшрипи” му бу паалийәтләрниң бир тәркиби қисми һесаблинидикән.