Ekber es'etning 40 yashliq tughulghan küni: xelq'ara jem'iyettin üzülmigen azadliq sadaliri

“Baghdash tori” ning qurghuchisi, tonulghan yash karxanichi ekber eset ependi.

Xitay hökümiti Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini dawamlashturuwatqan bir peytte, xelq'araliq jem'iyet yene bir qétim “Baghdash” torining qurghuchisi ekber es'etning délosigha diqqet qilmaqta. 2016-Yili amérika tashqi ishlar ministirliqining “Xelq'ara ziyaretchilerni terbiyelesh rehberlik pirogrammisi” gha qatnashqan ekber es'et ürümchige qaytqandin kéyin uzun ötmey qolgha élin'ghan. Ekber es'et 4-yanwar küni türmide 40 yashqa toldi.

Birleshken döletler teshkilati (b d t) kishilik hoquq kéngishining “Xalighanche tutqun'gha qarshi turush xizmet guruppisi” yéqinda élan qilghan doklatida, ekber es'etning délosi xelq'ara qanun yaki ehdiname, hetta xitayning ichki qanunlirighimu xilap ikenliki körsitilgen. Doklatta uning mejburiy ghayib qiliwétilgenliki alahide tekitlen'gen.

Yillardin béri inisining erkinliki üchün toxtimay küresh qiliwatqan xelq'araliq kishilik hoquq adwokati reyhan es'et X tor supisida: “Bügün inimning tughulghan künini tebrikleymiz! nurghun kishiler uni yaxshi köridu we biz bu yil uning azadliqqa chiqishigha ümid baghlaymiz” dep yazghan.

Muxbirimiz bilen ötküzülgen ziyarette reyhan es'et xanim inisining qoyup bérilishi üchün xelq'araliq jem'iyetning körsetken tirishchanliqliri heqqide toxtilip: “Tashqi ishlar ministirliqi, amérikining xitaydiki bash elchisi nikolas burnis (Nicholas Burns) we kéngesh palata ezasi kris wan xollén (Chris Van Hollen) ning inimni qoyup bérish toghrisidiki teleplirige rehmet éytimen. Bigunah bir insanning sekkiz yil toqquz aydin béri lagérda tutup turulushi intayin uzun waqit. Méning ümidim, kéler qétimliq hökümetning dölet bixeterlik kéngishi ekberni qoyup bérish mesilisini aldinqi orun'gha qoyushi we pirézidént trampning bu mesilini shi jinping bilen biwasite sözlishishidur” dédi.

Dunya Uyghur qurultiyi (d u q) ijra'iye komitétining re'isi, amérikidiki “Uyghur herikiti” teshkilatining mudiri roshen abbas xanim X tor supisida: “Ekber es'etning tutqun qilinishi nurghunlighan Uyghurlarning teqdirini eks ettüridu” dégen. Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan roshen abbas xanim hedisi doktor gülshen abbasningmu oxshash teqdirge duchar bolghanliqini tilgha élip, barliq Uyghur tutqunlarning azad qilinishi üchün xelq'araliq jem'iyetning küch chiqirishi kéreklikini tekitlidi.

Roshen abbas xanim yene dunya Uyghur qurultiyining ekber eset we bashqa tutqunlarning qoyup bérilishi üchün qandaq heriket pilanliri barliqi, shundaqla kéler qétimliq amérika hökümitidin némilerni kütidighanliqi toghrisida toxtaldi.

Nöwette norwégiyede yashawatqan Uyghur pa'aliyetchisi we ana til teshebbuschisi abduweli ayup muxbirimizgha ekber es'etning tutulghinigha toqquz yil bolghanliqini, uning tutulushining xitay qanunliri we xelq'ara ehdinamilerge zit ikenlikini tekitlep, Uyghur tili-medeniyitini qoghdash yolida xizmet qilghan barliq tutqunlarning erkinlikke chiqishini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Amérikining xitayda turushluq bash elchisi nikulas burnis 4-yanwar küni resmiy bayanat élan qilip, xitay hökümitidin ekber es'etni shertsiz qoyup bérishni telep qildi. Chaqiriqta mundaq déyilgen: “Ekber es'et bügün özining 40 yashqa kirgen tughulghan künini shinjangdiki türmide ötküzmekte, u sekkiz yildin artuq waqittin béri türmide naheq qamilip yatmaqta. Men xitay hökümitini ekberni we uninggha oxshash xalighanche tutqun qilinip, naheq qamalghan kishilerni derhal hem shertsiz qoyup bérishke chaqirimen”.

Ekpar Asat has been unjustly held in China for almost 9 years — targeted because of his Uyghur ethnicity & locked up just weeks after visiting the US as part of a State Dept program.

He shouldn't spend another day - let alone another birthday - behind bars. He must be released. https://t.co/f8K7jDYWFe

— Senator Chris Van Hollen (@ChrisVanHollen) January 6, 2025

Uningdin bashqa, amérika dölet mejlisi kéngesh palata ezasi kris wan hollén (Chris Van Hollen) mu X da yollighan uchurida ekber es'etning qoyup bérilishini telep qilip: “Ekber es'et peqet Uyghur bolghanliqi hem amérika tashqi ishlar ministirliqi pirogrammisigha qatnashqanliqi sewebidin zerbige uchridi” dep bildürdi.

Xelq'araliq közetküchilerning qarishiche, ekber es'etning délosi xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlirining tipik misalliridin biri bolup, bu délo arqiliq xitay hökümitining Uyghurlarni “Térrorluqqa qarshi turush” bahanisi bilen keng kölemde basturuwatqanliqi ispatlanmaqta.