“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивити билән әнқәрәдә йиғин өткүзүлди

Әнқәрәдин ихтиярий мухбиримиз әркин тарим тәйярлиди
2024.12.12
enqere-uyghur-qirghinchiliqi-yighin-1 “уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда һаҗитәпә университети оқутқучиси доктор әркин әкрәм риясәтчилик қилмақта. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
RFA/Erkin Tarim

Дуня уйғур қурултийи 2021-йили 18-ноябир күни иҗраийә комитетиниң кеңәйтилгән йиғинини чақирип, уйғур дәвасини инсанийәтниң дәвасиға айландуруш үчүн, 9-декабир күнини “уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” қилип бекитип, пүтүн дуня миқясида кәң-көләмдә хатириләшкә чақириқ қилғаниди.

Бу мунасивәт билән түркийәдики әң чоң аммиви тәшкилатлардин 114 йиллиқ тарихқа игә “түрк оҗақлири” тәшкилати, “шәрқий түркистан тәтқиқат вәхписи”, дуня уйғур қурултийи вәхписи вә уйғур академийәси бирликтә муһакимә йиғини чақирди. Йиғинға мәзкур тәшкилатларниң мәсуллири, әзалири, парламент әзалири, бәзи сиясий партийәләрниң мәсуллири вә әнқәрәдики һәр қайси университетларниң оқутқучи-оқуғучилири, зиялийлардин болуп көп санда киши иштирак қилди. Йиғинда уйғур ирқий қирғинчилиқи вә буниңға қарита хәлқара тәшкилатлар вә дунядики һәр қайси дөләтләрниң, болупму түркийә дөлитиниң мәсулийити оттуриға қоюлди.

“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда “түрк оҗақлири” тәшкилати рәиси мәмәт өз әпәнди ечилиш нутқи сөзлимәктә. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда “түрк оҗақлири” тәшкилати рәиси мәмәт өз әпәнди ечилиш нутқи сөзлимәктә. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
RFA/Erkin Tarim

9-Декабир күни әнқәрәдики миллий кутупханиниң залида өткүзүлгән йиғинда “түрк оҗақлири” тәшкилати рәиси мәмәт өз әпәнди ечилиш нутқи сөзлиди. У мундақ деди: “шәрқий түркистанда йүз бериватқан ишларни ирқий қирғинчилиқ дейиш үчүн сотниң қарариғиму һаҗәт йоқ иди. Узун вақитлардин буян у йәрдә ирқий қирғинчилиқ болуватқанлиқи ениқ иди. Аталмиш‛тәрбийәләш лагери‚ оттуриға чиққандила у йәрдә ирқий қирғинчилиқниң башланғанлиқи ениқ иди. Чүнки хитай һәр саһәдин милйонлиған адәмни бу лагерларға қамап, меңә ююш, тән җазаси бериш, җинсий паракәндичилик қилиш вә туғмас қилиштәк адәм қелипидин чиққан җинайәтләрни садир қилди вә техичә давам қилмақта. Әлвәттә буни қануний җәһәттин испатлаш үчүн лондондики уйғур сот коллегийәсиниң қарари интайин муһим дәп ойлаймән.”

“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда түркийәниң русийә вә иранда турушлуқ сабиқ баш әлчиси үмит ярдим әпәнди сөзлимәктә. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда түркийәниң русийә вә иранда турушлуқ сабиқ баш әлчиси үмит ярдим әпәнди сөзлимәктә. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
RFA/Erkin Tarim

Пирофессор доктор мәмәт өз әпәнди сөзини мундақ ахирлаштурди: “ислам мәдәнийитиниң вә исламдин бурунқи түрк мәдәнийитиниң бөшүки болған шәрқий түркистанниң һаман бир күни әркинликкә еришидиғанлиқиға ишинимиз. Хитай уйғурларни ассимилятсийә қилишқа тиришиватқан болсиму, уйғурларниң өз земинини хитайларға ташлап бәрмәйдиғанлиқиға ишинимиз. Биз бундин кейинму уйғурларниң һәққаний дәвасини қоллап қуввәтләймиз.”

Һаҗитәпә университети оқутқучиси доктор әркин әкрәм риясәтчилик қилған йиғинда түркийәниң русийә вә иранда турушлуқ сабиқ баш әлчиси үмит ярдим әпәнди “уйғур ирқий қирғинчилиқиға қарита хәлқара тәшкилатлар вә һәр қайси дөләтләрниң мәсулийити” темисида доклат бәрди. У, доклатида уйғур ирқий қирғинчилиқиниң бирләшкән дөләтләр тәшкилати (б д т) да, явропа парламентида, америкада вә бәзи явропа дөләтлиридә күн тәртипкә келиватқанлиқини, әмма ислам һәмкарлиқ тәшкилатида вә ислам дөләтлиридә тилға елинмайватқанлиқини оттуриға қойди. У бу һәқтә мундақ деди: “шәрқий түркистан мәсилиси хәлқара тәшкилатларда, болупму бирләшкән дөләтләр тәшкилатида оттуриға қоюлуватиду. Дөләтләрни елип ейтсақ явропа дөләтлири бу мәсилигә көңүл бөлүватиду. Әпсуски ислам һәмкарлиқ тәшкилати бу җәһәттә рәзиллик ичидә турмақта. Канада, чех вә литва қатарлиқ дөләтләрму наһайити көңүл бөлүватиду. Әнглийә парламентидиму давамлиқ тилға елиниватиду. Бирләшкән дөләтләр тәшкилати билән явропа бирлики парламентиниң доклатлирида изчил һалда шәрқий түркистандики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә орун берилип келиватиду. Бу наһайити яхши тәрәққият.”

“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда уйғур академийәси вәхпи рәиси абдулһәмид қарахан әпәнди сөзлимәктә. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда уйғур академийәси вәхпи рәиси абдулһәмид қарахан әпәнди сөзлимәктә. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
RFA/Erkin Tarim

У, доклатида ислам һәмкарлиқ тәшкилатини тәнқид қилип, уларниң бу мәсилидә “икки йүзлимилик” қиливатқанлиқини әскәртти. Униң қаришичә, бу тәшкилат өзиниң бир қисим йиғинлириға хитай ташқи ишлар министири ваң йини тәклип қилип сөз қилдурған. Буни нормалда қобул қилишқа болмайду. Әмма буниңға һечқандақ бир әза дөләт наразилиқ билдүргини йоқ, түркийәму шундақ. Ислам һәмкарлиқ тәшкилатиниң һәр бир йиғинида нурғунлиған қарарлар елинидиған болуп, кәшмир вә нагорно-қарабах мәсилиси һәрқачан тилға елиниду. Әмма немә үчүндур һечқандақ бир дөләт уйғурлар мәсилиси тоғрисида бирәр қарар лайиһәсини оттуриға қоюп бақмиған.

“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда әнқәрәдики йилдирим бәязит университети оқутқучиси намәтҗан мәмәт әпәнди сөзлимәктә. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
“уйғур қирғинчилиқини хатириләш күни” мунасивәт билән ечилған йиғинда әнқәрәдики йилдирим бәязит университети оқутқучиси намәтҗан мәмәт әпәнди сөзлимәктә. 2024-Йили 9-декабир, әнқәрә, түркийә.
RFA/Erkin Tarim

Түркийә ислам һәмкарлиқ тәшкилатини қурғучи дөләтләрдин бири болуп, қурулуш мәқсити һәр қайси дөләтләрдики мусулман азсанлиқ милләтләрниң һәққини қоғдаш, дәп қарилиду. Үмит ярдим әпәнди уйғур мәсилисидә түркийәниң үстигә елишқа тегишлик мәсулийити тоғрисида тохтилип мундақ деди: “түркийә пәләстин мәсилисидә сотта әрз қилғучилар қатарида орун алди. Түркийә хитайдин қорқиду. Бу мәсилидә хитайдин қорқушниң һаҗити йоқ. Хитай билән болған тиҗарәттә түркийә зиян тартиватиду. Бирләшкән дөләтләр тәшкилати кишилик һоқуқ алий комиссарлиқи елан қилған доклат наһайити муһим. Доклатта хитайниң инсанийәткә қарши җинайәтни садир қилғанлиқи оттуриға қоюлди. Шуниңдәк һәммә адәмни вә һәммә дөләтләрни өз мәсулийитини ада қилишқа чақирди. Шуңа түркийә дөлити уйғур қирғинчилиқи мәсилисидә сүкүттә турмаслиқи керәк.”

Йиғинда уйғур академийәси вәхпи рәиси абдулһәмид қарахан әнқәрәдики йилдирим бәязит университети оқутқучиси намәтҗан мәмәт әпәнди хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан бесим сияситини мисаллар билән оттуриға қойди.

2021-Йили 9-декабир күни хәлқара уйғур сот коллегийәси хитай һөкүмити садир қиливатқан җинайәтни ирқий қирғинчилиқ дәп етирап қилған күн болуп, шуниңдин буян һәр йили 9-декабир күни хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқ җинайитини әстә тутуш, уни унтумаслиқ вә түркийә җамаәтчиликигә тонутуш үчүн әнқәрәдә паалийәт өткүзүлүп кәлмәктә.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.