Фирансийәниң даңлиқ тәнтәрбийә буюмлири ширкити - “декатлон” уйғур мәҗбурий әмгикидин пайда елиш билән әйибләнди

Фирансийәниң даңлиқ тәнтәрбийә буюмлирини парчә сетиш ширкити болған “декатлон” ниң, уйғур мәҗбурий әмгикигә четишлиқ хитай ширкәтлиригә мал заказ қилидиғанлиқи вә “декатлон” ни мал билән тәминлигүчи бу хитай ширкәтлириниң дөләт һамийлиқидики “уйғур ешинча йеза әмгәк күчлирини йөткәп ишқа орунлаштуруш арқилиқ намратлиқтин қутқузуш” пирограммилириға қатнашқанлиқни ашкарилинип, фирансийә таратқулирида қаттиқ ғулғула қозғиған.

Дунядики 70 дин артуқ дөләттә 1700 дәк тармақ дукини болған вә фирансуз хәлқи мәһсулатлирини яқтуруп сетивалидиған “декатлон”, нөвәттә кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң қаттиқ тәнқид обйекти болмақта, шундақла фирансийә вә явропа иттипақиниң уйғур мәҗбурий әмгәк мәһсулатлириға қарита нишанлиқ чәкләш тәдбирлирини елиши тәләп қилинмақта.

Мәлум болушичә, фирансийәниң “Dislose” вә “Fransiye 2” намлиқ икки ахбарат қанили, “декатлон” ниң хитайдики мал тәминлигүчи ширкәтлириниң мәһсулатлириға “шинҗаң пахтиси” ишлитиш вә хитай һөкүмитиниң уйғур йеза ешинча әмгәк күчлирини йөткәп ишқа орунлаштуруш түрлиригә қатнишиш әһвали үстидин тәкшүрүш елип берип, бу ширкәтләрниң бу түрләр билән болған бағлинишиға мунасивәтлик дәлилләргә еришкән.

Доклатта қәйт қилинишичә, бу икки ахбарат қанили декатлонниң хитайдики мал тәминлигүчиси болған “чиңдав җифа ширкити” дә тәкшүрүш елип берип, бу орунда уйғур ишчилириниң ишләйдиғанлиқини байқимиған болсиму, әмма бир ширкәт хадими мәһсулатлириға “шинҗаң пахтиси” ишлитидиғанлиқини дәлиллигән. Шуниңдәк йәнә “чиңдав җифа” ниң қәшқәр вилайити йеңисар наһийәсидики тармақ мал тәминлигүчи ширкити болған “шинҗаң широң ширкити” билән болған мунасивити, “шинҗаң широң” ниң “кәспий маһарәт тәрбийәси” вә йеза ешинча әмгәк күчлирини йөткәп ишлитиш түрлиригә иштирак қилғанлиқиға аит дәлилләргә еришкән. Алақидар дәлилләрни анализ қилиш вә тәһқиқләшкә қатнашқан америкадики “коммунизм қурбанлири хатирә фонди” ниң алий тәтқиқатчиси адриян зенз 7-феврал зияритимизни қобул қилип мундақ деди: “декатлонниң муһим тәминлигүчилириниң бири, чиңдавни база қилған ‛чиңдав җифа гуруһи‚ дур. ‛чиңдав җифа‚ ниң шинҗаң билән, болупму ‛шинҗаң широң тоқумичилиқ гуруһи‚ билән тәминләш вә тәминлиниш алақиси бар. Бир җәһәттин ‛чиңдав җифа‚ ниң шинҗаң пахтиси ишлитидиғанлиқи ширкәт хадими вә йошурун тартилған бир видийо арқилиқ дәлилләнгән”.

Адриян зензниң көрситишичә, “шинҗаң широң тоқумичилиқ гуруһи” хитайниң уйғур әмгәк күчлирини йөткәш бойичә нишанлиқ ярдәм бериш түригә қатнашқан икән. Адриян зенз мундақ деди: “иккинчидин, ‛шинҗаң широң‚ шинҗаңниң өзидә мәшғулат қилидиған кархана, у әмгәк күчлирини йөткәш бойичә нишанлиқ ярдәм бериш түригә қатнашқан. Униң кәспий маһарәт оттура техником оқуғучилирини карханиларға пирактикиға әвәтиш түри билән бағлиниши бар. Булар қәшқәрниң йеңисар наһийәсидики уйғур курсантлар болуп, биз уларниң қандақ бесимға учрайдиғанлиқи вә бу бесимниң мәзкур ширкәт тәрипидин болидиғанлиқини билимиз.”

Биз 7-феврал декатлон ширкитигә хәт йезип, “шинҗаң широң” ниң “чиңдав җифа” билән болған мунасивити вә униң уйғур әмгәк күчлирини йөткәш түригә қатнашқанлиқиға баһа беришни тәләп қилған идуқ. Декатлон шу күни мухбиримизға әвәткән бу һәқтики язма баянатида, өзлириниң “чиңдав җифа гуруһи” билән һәмкарлиқ мунасивитини етирап қилған болсиму, әмма декатлон ишитиватқан пахтиларға мәҗбурий әмгәк арилашқанлиқини рәт қилған. Баянатта мундақ дейилгән: “биз мәҗбурий әмгәкниң барлиқ шәкиллирини қаттиқ әйибләймиз. Биз һәр күнлүк мәшғулатлиримизда, қиммәт һалқимизда вә зәнҗиримиздә бир пүтүнлүккә вә негизлик һәқләрни қоғдашқа дурустлуқ билән капаләтлик қилимиз.”

Баянатта қәйт қилинишичә, декатлон “чиңдав җифа гуруһи” ниң қармиқидики шәндуң чиңдав җифа хуашин урчуқ ширкити, чиңдав җифа импорт-експорт ширкити вә яңгу җифа хуашиң урчуқ ширкити билән һәмкарлиқ елип бармақта икән. Баянатта “бу ширкәтләр ишләпчиқиридиған мәһсулатларниң йип вә рәхтлириниң һәммисини декатлон тәминләйдиғанлиқи” тәкитләнгән болсиму, әмма “биз ‛шинҗаң широң‚ ға мунасивәтлик доклатлардин хәвиримиз бар, биз бу мәсилиләргә интайин әстайидил муамилә қилимиз” дейилгән. Баянатта қәйт қилинишичә, “декатлонниң ‛шинҗаң широң‚ билән һечқандақ сода алақиси йоқ” икән. Һалбуки, явропа уйғур институтиниң қурғучиси вә мәсули, паалийәтчи дилнур рәйһан, бу доклат декатлонни қануний җавабкарлиққа тартишта мәлум шәкилдики ениқ дәлилләр билән тәминләйдиғанлиқини көрсәтти. Дилнур рәйһанниң 7-феврал бу һәқтики мәхсус зияритимизни қобул қилғанда қәйт қилишичә, нөвәттә улар башқа тәшкилатлар вә қанунчилар билән декатлонни қануни җавабкарлиққа тартиш мумкинчиликини ойлашмақта икән.

Явропа уйғур институти 2021-йилидин бери икки фирансийә аммиви тәшкилати билән бирлишип, фирансийә сотиға 12 хәлқаралиқ марка үстидин әрз сунған. Улар бу 12 хәлқаралиқ маркини хитайниң уйғур мәҗбурий әмгикидин пайда елиш билән әйиблигән. Улар “зара”, “юникло”, “найке” қатарлиқ даңлиқ хәлқаралиқ маркилар үстидин әрз қилған болсиму, әмма униң һазирға қәдәр нәтиҗиси чиқмиған иди.

Адриян зензниң көрситишичә, нөвәттә дәлилләр ма шиңрүйниң һөкүмранлиқидики уйғур елидә әмгәк күчлирини йөткәш, уйғурларни хитай өлкилиригә йоллаш әһвали күчәйгәнликини көрсәтмәктә икән. Адриян зенз мундақ дәйду: “ма шиңрүйниң сиясити бойичә, йөткәлгән әмгәк күчлириниң сани көпәйгән. Шуниң билән бир вақитта хитайниң башқа өлкилиригә йолланған уйғурларниң саниму көпәйгәндәк қилиду. Омумий җәһәттин алғанда, бу һөкүмәтниң интайин чоң сиясий орунлаштурушидур. Униң сиясий мәқсити уйғурларниң турмушини өзгәртиш, уйғур җәмийитиниң тәбиий һалитини өзгәртип, уларни пүтүнләй қайта шәкилләндүрүштур. Биз буниң үчүн уларниң наһайити җиддий сиясий тиришчанлиқ көрситиватқанлиқини көрмәктимиз”.

Фирансийә таратқулириниң бу доклати, явропа парламенти вә явропа комиссийәси өткән йили қанун чиқирип, мәҗбурий әмгәк мәһсулатлириниң явропа базириға киришини чәкләшни қарар қилған бир пәйттә елан қилинған. Лекин бәзи мутәхәссисләр вә паалийәтчиләр, 2027-йилидин башлап иҗра қилинидиған бу қанун мәҗбурий әмгәк мәһсулатлириниң явропа базириға киришини чәкләштики муһим тәдбир, дәп қарисиму, әмма дилнур рәйһан, мәҗбурий әмгәк уйғур елидики ишләпчиқиришниң һәр қайси саһәлиридә кәң мәвҗут болуватқан бир вәзийәттә униң уйғур мәҗбурий әмгәк мәһсулатлирини үнүмлүк чәклишигә соал қоймақта, дәйду. Дилнур рәйһан йәнә, “мән бу қанун уйғур мәҗбурий әмгәк мәһсулатлирини чәкләшкә җаваб берәлмәйду, дәп қараймән. Чүнки бу қанун йәнила бәк аҗиз. Әсли импорт мәһсулатиниң мәҗбурий әмгәккә четилмиғанлиқини испатлаш вәзиписини америкаға охшаш ширкәтләргә артиши керәк иди” дәйду.