Ялғуз хитайла әмәс, уйғур мәҗбурий әмгикигә көз юмған герман ширкәтлириму зәипләшмәктә

Бу йил 10-айда германийә қатарлиқ 5 дөләтниң қарши чиқишиға қаримай, явропа иттипақи хитайниң токлуқ аптомобиллириға 45 пирсәнтлик таможна беҗи қоюп, хитайниң әрзан баһалиқ аптомобиллирини явропа базарлирида төкмә қилип сетишиниң алдини алмақчи болған иди. Бирақ бу җаза характерлик таможна беҗи әзәлдин уйғур ирқий қирғинчилиқиға сәл қарап келиватқан германийәниң волкисваген, BMW қатарлиқ чоң аптомобил ширкәтлиригиму күчлүк тәсир көрсәткән.

“җәнубий германийә телевизийәси” 6-ноябир елан қилған “хитайдики аҗизлиқ BMW ниң пайдисиниң йимирилишини кәлтүрүп чиқарди” намлиқ хәвәрдә баян қилишичә, мәркизи германийәниң мюнхен шәһиридә болған BMW аптомобил санаити гуруһиниң бу йил хитайдин еришкән кирими 83.8 Пирсәнт төвәнләп, өткән йилниң охшаш мәзгилигә селиштурғанда, 1 милярд 700 милйон явро зиян тартқан.

Узун йиллардин буян “уйғур ирқий қирғинчилиқи билән мунасивәтлик” дәп әйиблинип келиватқан волкисваген өткән айда германийәдики 3 аптомобил завутини тақап, 30 миңдин артуқ ишчиниң ишсиз қелишиға сәвәбчи болған иди. Бу ширкәтму явропа иттипақи вә германийәниң “тәминләш зәнҗири қануни” ниң күчлүк зәрбисигә учраватқан болуп, явропа иттипақи өткән айда мақуллиған хитайниң токлуқ аптомобиллириға 45 пирсәнтлик таможна беҗи қоюш қарариму волкисвагенниң тәрәққиятиниң зор дәриҗидә чекинишигә сәвәбчи болған. Хитай пуқралириниң истемал сәвийәсиниң чөкүши, мәһсулатлириниң 50 пирсәнтини хитайда сатидиған волкисвагенниң тиҗаритиниму суға чилаштурған.

Явропа иттипақи билән хитай оттурисидики сүркилишниң ялғуз иқтисадий җәһәттинла әмәс, бәлки йәнә сиясий вә қиммәт қараш җәһәттинму пәйда болидиғанлиқини илгири сүргән түркийә һаҗәттәпә университетиниң оқутқучиси доктор әркин әкрәмниң қаришичә, икки тәрәп оттурисидики тоқунушниң көлиминиң кеңийиш еһтимали бар икән. Униң тилға елишичә, әгәр икки тәрәп оттурисидики тоқунушлар күчәйсә, уйғурлар мәсилисиму тәң күчийип маңидикән.

Американиң җаза тәдбирлири вә явропа иттипақиниң хитайға қарита түрлүк қарарлириниң хитай иқтисадиға күчлүк зәрбә бериватқанлиқини тәкитлигән германийәдики вәзийәт анализчиси ғәюр қурбанниң қаришичә, хитай һакимийити нөвәттә бу җазалардин қутулуш үчүн уйғур мәҗбурий әмгикидин яралған мәһсулатларни қошна әлләр арқилиқ експорт қилиш йолини тутмақта икән. Бу җәһәттә явропа иттипақи билән америка қилишқа тегишлик техиму көп ишлар бар икән.

Германийәдә нәшрдин чиқидиған “иқтисад һәптилики” гезитиниң 5-ноябир елан қилған “таможна беҗи маҗирасида хитай явропани парчилимақчи” намлиқ хәвәргә асасланғанда, хитайниң сода министири ваң вентав йеқинқи бирқанчә һәптә ичидә явропа иттипақиға әза он нәччә дөләттә зиярәттә болуп, явропа иттипақиниң таможна беҗини азайтиш үчүн паал һәрикәт қилмақта икән. Униң һәрикәтлири, әмәлийәттә бейҗиңниң явропа иттипақиниң бирликини парчилаш мәқсити үчүн хизмәт қилидикән.