Kiris simis: “Xitayning adem ichkiy ezalirini mejburiy yighiwélishtek wehshiy qilmishi choqum toxtitilishi kérek”

Muxbirimiz nur'iman
2022.05.13
Kiris simis: “Xitayning adem ichkiy ezalirini mejburiy yighiwélishtek wehshiy qilmishi choqum toxtitilishi kérek” Amérika dölet mejlisi tom lentos kishilik hoquq komitéti ötküzgen “Xitaydiki adem ichki ezalirini mejburiy yéghiwélish heqqide delil-ispatlarni tekshürüsh” témisidiki ispat anglash tor yighinida awam palata ezasi kiris simis(Christopher Smith) ependi riyasetchilik qilmaqta. 2022-Yili 12-may.
house.gov

Amérika dölet mejlisi tom lentos kishilik hoquq komitéti 12-may küni mutexessisler we guwahchilarning qatnishishi bilen “Xitaydiki adem ichkiy ezalirini mejburiy yéghiwélish heqqide delil-ispatlarni tekshürüsh” dégen témida torda ispat anglash yéghini ötküzgen.

Mezkur yéghin'gha adem ichkiy ezalirini mejburiy yighiwélishqa da'ir tetqiqat bilen shughulliniwatqan mutexessislerdin lagérlar we uning xitaydiki mejburiy adem ichkiy ezalirini yötkesh bilen bolghan munasiwiti heqqide sistémiliq tetqiqat élip bériwatqan “Kommunizm qurbanliri fondi” ning mutexessisi étan gutman (Ethan Gutman) ependi we xitaydiki adem ichkiy ezalirini i'ane qilish qa'idiliri heqqidiki tetqiqati bilen tonulghan tetqiqatchi metiyü robirtson (Matthew Robertson) qatarliqlar qatnashqan bolup, ular xitaydiki mejburiy adem ichkiy ezalirini yötkeshke da'ir delil-ispatlarni otturigha qoyghan.

Étan gutman ependi söz qilip, özining yéqinqi üch yildin buyan türkiye, qazaqistan we qirghizistandiki 20 din artuq lagér shahitlirini ziyaret qilish dawamida toplighan delil-ispatliri heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Lagérdin ikki xil türdiki kishiler baldur qoyup bérilgen, biri 18 yash etrapidiki yashlar. Bular mejburiy emgek üchün lagérdin yötkelgen. Ikkinchisi bolsa 25-yashtin 35-yashqiche bolghan yashlar, asasliq 28 yash etrapida. Bu insanning fizikiliq jehettin taza yétilgen waqti bolup xitay doxturxana sistémisi bu yash ölchimini xitayning adem ichkiy ezalirini yötkesh üchün muwapiq, dep qarighan. Lagérlardiki ashu yashlargha qaritilghan da'imliq qan tekshürüshni öz ichige alghan beden tekshürüsh del melum kishilerning ichkiy ezalirining melum kishilerge mas kélidighan-kelmeydighanliqini tekshürüsh üchündur.”

Metiyü robirtson xitayning adem ichkiy ezalirini köchürüsh sistémisi heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Xitayning organ köchürüsh sistémisi nahayiti tiz tereqqiy qéliwatidu. Xitayda nechche minglighan organ köchürüsh doxturliri we organ köchüridighan doxturxanilirining barliqini özlirining resmiy tor betliridin köreleysiz. Xitayda adem ichkiy ezalirini köchürmekchi bolsingiz, nahayiti tézla mas kélidighan organni tapalaysiz. Ularning bu heqtiki teshwiqatlirida qan tipigha asasen saqlash waqti bir kündin bir heptigiche dep yézilghan. Tereqqiy qilghan döletlerde bolsa kishiler adette bu xil ichkiy eza köchürüsh opératsiyesi üchün eng az nechche ay we nechche yil saqlaydu.”

Yéghin dawamida tashqiy ishlar ministirliqining sabiq démokratiye, kishilik hoquq we emgek ishliri yardemchi katipi robirt déstro (Robert Destro) söz qilip, mundaq dédi: “Siyasiy pa'aliyetchiler we organlar türmidiki mehbuslarning ichkiy ezalirini mejburiy yighiwalghan döletlerni eyiblep keldi. Yawropa parlaméntimu xitayning tutqun qilghan Uyghur, tibetlerni öz ichige alghan musulman we bashqa dindikilerning ichkiy ezalirini köchürüsh we yötkep sétish sodisini tenqid qilip bayanat élan qildi.”

Yighin'gha ötken yili 9-dékabir küni xitay hökümiti Uyghurlargha “Irqiy qirghinchiliq” yürgüzüwatidu, dégen hökümni chiqarghan “Uyghur sot kollégiyesi” ning bash sotchisi, dangliq kishilik hoquq adwokati jéfféri nayismu qatnashqan bolup, u xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan éghir kishilik hoquq depsendichiliklirini qayta tekitlep ötken.

2019-Yili xitayning ichkiy eza köchürüsh ehwalini tekshürüsh üchün musteqil tekshürüsh kollégiyesi qurulghan bolup, jéfféri nayis ependi bu kollégiyening bash teptishlikini üstige alghan. Ular Uyghur rayonida élip bérilghan omumiy xelq beden tekshürüshi, DNA sanliq melumat ambirining qurulushi, shuningdek xitayning 2 milyondek Uyghur we bashqa musulmanlarni yighiwélish lagérlirigha qamap, bir qisim tutqunlarni ichkiy ölkilerge yötkishi bilen xitayda ichkiy eza köchürüsh sistémisining téz tereqqiy qilishini munasiwetlik dep qarighanidi.

En'gliyediki Uyghur pa'aliyetchi, ürümchi tömüryol doxturxanisining sabiq doxturi enwer toxti ependimu mezkur yighin'gha teklip bilen qatnashqan bolup, u eyni waqitta özi biwasite qatnashqan étip öltürülgen mehbuslarning ichkiy eza köchürüsh opératsiyesi toghriliq melumat anglatqan.

U mundaq dégen: “30 Yashlardiki bir er er kishining bedini idi. Oq uning meydisining ong teripige tegken. Men séstralar teyyarlap bergen siziq boyiche uning bedinini késishke bashlidim. Tomurdiki qanlar éniq körünüp turatti. Démek, uning yüriki téxiche qan yetküzüwatatti. Uning bedini jan talishiwatatti. U téxi hayat idi.”

Mezkur yénigha riyasetchilik qilghan awam palata ezasi kiris simis ependi axirida mundaq dédi: “Men ‛adem ichkiy ezalirini mejburiy yighiwélishni toxtitish qanun layihesi‚ ni dölet mejlisige sundum. Mushu ispat anglash yighinigha qatnashqan mutexessisler otturigha qoyghan ispatlar bu layihe üchünmu bek muhim. Bayatin metiyü robirtson ependi ashkarilan'ghan höjjetlerge qarighanda, xitayda 2023-yili ichkiy eza i'ane qilghuchilardin köchürüshke teyyar 50 ming ichkiy ezaning mewjutluqini éytip ötti. Xitayda ichkiy eza i'ane qilish sistémisi bolmisa, bu ichki ezalar nedin keldi? bu xitayda adem ichkiy ezalirini sughurwalidighan wehshiyane qilmish téximu kéngiyiwatidu, bazar chongiyiwatidu, bu xil jinayetke nurghunlighan amérikaliqlarmu bilip-bilmey shérik boluwatidu, dégen gep! shunga biz xitayning bu xil wehshiyane qilmishini toxtitish üchün ‛adem ichkiy ezalirini mejburiy yighiwélishni toxtitish qanun layihesi‚ ni tézdin maqullishimiz kérek.”

Ötken hepte yawropa parlaménti xitayning Uyghurlarni öz ichige alghan étnik we diniy guruppilarning adem ichkiy ezalirini mejburiy köchürüsh qilmishini “Insaniyetke qarshi jinayet” dep eyibligen idi. Ular yene xitayning “Halal ichkiy eza” soda élanlirining Uyghurlarni nishan'gha alghanliqni tekitlep, yawropa ittipaqi hem uninggha eza döletler hökümetlirining buninggha qarshi tedbir élishi telep qilghanidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.