Shéng shö : “Herbiy kontrolluq astida turuwatqan Uyghur rayonigha xelq'ara jem'iyetning arilishish mejburiyiti bar! ”

Uyghur rayonidiki bingtüen birinchi diwiziyening aral shehiride “Tarim medeniyet sayahet hemkarliq birleshmisi” kélishimini imzalash murasimi körünüshi. 2023-Yili 20-öktebir, aral

Xitay taratquliridin melum bolghinidek, yéqinqi yillardin buyan xitay hökümitining Uyghur élide qattiq qolluq bilen ijra qilip kelgen “Xitaychilashturush” herikiti bilen “Qizillashturush” herikitining qoshulup birlikte ijra qiliniwatqanliqi barghanséri ashkara bolmaqta.

Xitay hökümiti bashqurushidiki “Xitay xewerliri tori” din melum bolushiche, 20-öktebir küni, Uyghur rayonidiki bingtüen birinchi diwiziyening aral shehiride “Tarim medeniyet sayahet hemkarliq birleshmisi” kélishimini imzalash murasimi we “Tarim medeniyet-sayahet bayrimi” ötküzülgen. Xewerde körsitilishiche bingtüenning aqsudiki 1-diwiziye aral shehiri, korlidiki 2-diwiziye bash egim shehiri, aqsudiki 3-diwiziye tumshuq shehiri we xotendiki 4-diwiziye qurum qash sheherlik medeniyet, tenterbiye we sayahet idarisi qatarliq orunlar birlikte bu hemkarliq kélishimini imzalighan.

1954-Yili Uyghur rayonida qurulghan “Shinjang ishlepchiqirish qurulush bingtüeni” xitay hökümitining partiye, hökümet, herbiy we karxanilarni birleshtürüshni asas qilghan alahide sistémiliq xaraktérige ige organdur. Derweqe, herbiy kontrolluq tüzülmisidiki “Shinjang ishlepchiqirish qurulush bingtüeni” ning Uyghur rayonining jenubiy qismidiki bingtüen özi qurghan sheherlerni birleshtürüp “Tarim medeniyet sayahet hemkarliq birleshmisi” ni tesis qilishi chet'eldiki xitay weziyiti we Uyghur mesilisini yéqindin közitip kéliwatqan bir qisim mutexessislerning diqqet nuqtisigha aylandi.

 “Démokratik xitay fironti” ning mu'awin re'isi, “Manjuriyeni eslige keltürüsh herikiti” ning meslihetchisi, kanadadiki siyasiy analizchi shéng shö xanim bu heqtiki söhbitimiz jeryanida, bu kélishim heqqide toxtilip ötti. Uning qarishiche, xitay kommunistik partiyesining bu herikiti mahiyette özining basturush siyasitini yerlik xelqning kündilik turmushigha, hetta köngül échishni asas qilghan kündilik turmush pa'aliyetlirigiche toluq singdürüwatqanliqi hésablinidu. Shéng shö xanim bingtüenning hazir herbiy kontrolluq sistémisining éhtiyaji üchün Uyghur rayonida eng éghir we eng rehimsiz wasitilerni otturigha chiqiriwatqanliqini, shuningdek rayondiki yerlik xelqning héchqachan erkin yashash hoquqidin behrimen bolmighanliqini ilgiri sürdi. U yene, nechche on yildin buyan herbiy kontrolluq astida turuwatqan Uyghur rayonigha xelq'ara jem'iyetning küchlük halda arilishish mejburiyitining barliqinimu alahide eskertip ötti.

 “Méningche xitay kommunistik partiyesining sherqiy türkistandiki irqiy qirghinchiliq siyasiti natsistlarning yehudiylargha qollan'ghan biwasite qirghinchiliq usulidin perqlinidu. Xitay hökümiti natsistlarning eksiche, yerlik milletni tüptin özgertish üchün qattiq tirkishiwatidu. U Uyghurlarning milliy teweliki, jümlidin medeniyiti, tarixi, dini-étiqadi, tili, turmush usuli, hetta kündilik köngül échish pa'aliyetlirige oxshash ularning hayatining herqaysi tereplirigiche chongqurlap kirip, ularni rohiy jehettin xorlawatidu. Bu xil xorlash elwette biwasite öltürüshtinmu rehimsiz we rezildur. Méningche xitay kommunistik partiyesi yene, ‛tarim medeniyet sayahet hemkarliq birleshmisi‚ ni qurush arqiliq rayonning her xil yerlik bayliqliridin paydilinip uningdin eng zor derijidiki iqtisadiy menpe'etke érishishni meqset qilidu. Undin bashqa yene, xitay bu xil usullardin paydilinip xelq'ara jem'iyetke téximu köp yalghan teshwiqatlarni tarqitishtek nishanigha yételeydu. ”

Xewerde éytilishiche, “Kélishim” tarim etrapidiki sheherlerde bingtüen we medeniyet sayahet amillirining bir gewdilishishini ishqa ashurush, etrapliq bolghan köp qatlamliq ittipaq we hemkarliq munasiwiti ornitish, shundaqla özgiche tebi'iy ékologiye, tarix we medeniyet, “Qizil medeniyet” we milliy örp-adet we bashqa medeniyet sayahet bayliqlirini üzlüksiz tereqqiy qildurushni meqset qilidighanliqini tekitligen.

Xitay da'iriliri 2017-yili Uyghur élida milyonlighan Uyghurni lagérlargha qamap, irqiy qirghinchiliq siyasitini bashlighandin buyan “Shinjangni medeniyet arqiliq ozuqlandurush” we “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi berpa qilish” sho'ari astida Uyghurlarni her jehettin éritip tügitishke urunup kéliwatqanliqi melum. Jümlidin “Shinjangni medeniyet arqiliq ozuqlandurush” qurulushi üchün xizmet qilidighan bir türküm “Qizil muzéylar” we “Qizil medeniyet sheherchisi” lirimu shu jeryanda berpa qilin'ghan idi.

Radiyomizning ziyaritini qobul qilghan gérmaniyediki insanshunas penliri doktori we Uyghur medeniyet tetqiqatchisi runé siténbérg (Rune Stenberg) ependimu bu heqtiki söhbitimizge daxil boldi. U xitay kompartiyesi merkiziy komitétining biwasite kontrolluqidiki bingtüenning xitayning Uyghur rayonidiki idé'ologiyelik jehettiki siyasiy pilanlirini emelge ashurushta halqiliq rol oynawatqanliqini bildürdi. Shundaqla yene, xitayning özining “Qizil medeniyet” ini Uyghur medeniyitining ornigha dessitip, uni sayahet türliri arqiliq ishqa ashuruwatqanliqini körsitip ötti.

Xewerde körsitilginidek, “Qizil reng, qizil qelb, qizil yol-qelbning menzili” témisidiki bu qétimliq medeniyet we sayahet bayrimi “Qizil medeniyet” , “Qizil muddi'a” we “Qizil sayahetchilik” ni asas qilghan bolup, bu qétimliq atalmish “Tarim medeniyet-sayahet bayrimi” da yémekliklerni tétish, shekilsiz medeniyet mirasliri oyunliri, shekilsiz medeniyet mirasliri heqsiz shipaxaniliri, sen'et nomurliri we resim körgezmisi qatarliq pa'aliyetler orun alghan.

Bu heqtiki radiyo söhbitimizde shéng shö xanim yene, nöwette xitay kommunistik partiyesining Uyghur rayonida yürgüzüwatqan zulum siyasitining yenila dawamlishiwatqanliqini, emma ularning “Saxta tinchliq” yaritishtek bu qilmishining urush rayonlirigha qarighanda téximu qorqunchluq ikenlikini ilgiri sürdi. Shuningdek u yene, xelq'ara jem'iyetning bu mesilini téxiche toluq chüshinip yételmigenlikidin ibaret bu ré'alliqning kishini tolimu epsuslanduridighini tekitlep ötti.

 “Xitay da'irilirining sayahet, medeniyet we köngül échish qatarliq her xil mezmunlar bilen birleshtürülgen bu xildiki ‛qizil qelb, qizil yol, qelbning menzili‚ dégendek bu oyunliri emeliyette, xitayning mustebit hökümranliqining alahidilikini biwasite namayan qilidu. Nahayiti éniqki, xitay sherqiy türkistanda yerlik xelqlerge intayin chékidin ashqan we rehimsiz hökümranliq usulini qolliniwatidu. Emma, xitay meyli qandaqla qebih usullarni qollinishtin qet'iy nezer, xelqning xitay kommunistik partiyesige qarshi turush iradisi we éngini bu xildiki wasitiler arqiliq yoqitalmaydighanliqini obdan bilidu. Shunglashqa u ishlepchiqirish qurulush bingtüenidin ibaret bu herbiy qurulmilarni biwasite seperwer qiliwatidu. ”

Doktor runé siténbérg ependi axirida, nöwette xitay hakimiyitining Uyghur medeniyiti, tarixi we kimlikini yoqitishqa urunuwatqan mushundaq pewqul'adde mezgilde, Uyghurlarning milliy tewelik jehettin her tereplimilik yoqitish we buzghunchiliqlargha uchraydighanliqini tilgha aldi. Emma, muhajirettiki Uyghurlarning öz kimliki, medeniyiti, tarixini saqlash we qoghdap jehette küch chiqirishining zörürlükini tekitlep, bu heqtiki pikrini radiyo anglarmenliri bilen ortaqlashti.

Mutexessislerning bildürishiche, xitay nöwette bingtüen arqiliq Uyghur medeniyiti we tarixini burmilap özining “Seltenetlik” tarixini yaritish meqsitige yétish üchün “Qizil sayahet” nuqtilirigha oxshash “Qizil medeniyet” tin ibaret yumshaq wasitiler bilen Uyghur diyaridiki zulum siyasitini we mustebit hökümranliqini téximu kücheytmekte iken.