Nuri türkel: “Bu irqiy qirghinchiliqni toxtitish amérikaning iqtisadi we xewpsizlikini qoghdash üchünmu muhim”

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining re'isi nuri türkel bilen amérika dölet xewpsizliki ministirliqining istratégiye, siyaset we pilan ishlirigha mes'ul mu'awin ministiri robért silwérs (Robert Silvers) xudson institutida xitayning mejburiy emgek qilmishi duch kelgen nazaret we sodidiki inawet mesilisi toghruluq söhbet ötküzmekte. 2023-Yili 17-mart, washin'gton.

 Xitayning Uyghurlargha omumyüzlük zerbe bérish herikiti, yeni irqiy qirghinchiliq bashlinip 6 yil ötkende, bu jinayetning hélihem dawamlishishi bügünki dunyadiki eng échinishliq siyasiy hadisige aylandi. Uyghurlar uchrawatqan bu paji'e Uyghurlarning yer yüzidin yoqilishi bilen ayaghlishamdu? kommunist xitayning rezil pilanini, dunya miqyasigha sozulghan qara qolini, hiyle-mikirge tolghan teshwiqat we diplomatiye siyasetlirini köridighan köz, tosidighan qol, mangidighan yol yoqmu? amérika we uning ittipaqdashliri bügün tehditke aylan'ghan xitayni, gherbning kishilik hoquq qimmet qarishini cheylewatqan xitayni, dunyaning köz aldida Uyghurlarni yoq qiliwatqan xitayni, rezil küchlerni etrapigha toplap, mustebitlik, zomigerlik, milletchilik we jahan'girlik yoligha méngiwatqan xitayni qandaq toxtitishi kérek?

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining re'isi nuri türkel ependi bush instituti zhurnili “Katalist” ta élan qilghan “Xitayning yuqiri téxnikiliq irqiy qirghinchiliqi” namliq maqaliside del shu nuqtilarni yorutqan bolup, amérika bashchiliqidiki gherb dunyasigha küchlük xitab qilghan.

Nuri türkel ependi bu maqaliside “Yuqiri téxnikiliq irqiy qirghinchiliq” dégen témini asas qilishidiki sewebni chüshendürüp: “Xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqining ötken esirde yüz bergen yehudiy chong qirghinchiliqi we bashqa chong kölemlik irqiy qirghinchiliqtin perqlinidighan yéri, xitayning hazirqi zamandiki yuqiri téxnika wasitiliridin paydilinip, bu jinayetni mexpiy hem ünümlük usulda élip bériwatqanliqidur” dédi.

 “Xitay hökümiti Uyghurlarni yoqitiwatidu, emma amérika we uning ittipaqdashliri bir chette qarap turuwatidu” dégen pikir bashtila ilgiri sürülgen bu maqalide, xitayning alte yildin buyan dawam qiliwatqan dehshetlik zulumi, dunyagha téxi ashkara bolmighan lagér jinayetliri, erlerning ghururigha, ayallarning ippitige qilin'ghan hujum, balilarni yighiwélip xitaylashturush, yashlarni mejburiy emgekke sélish qatarliq qatmu qat jinayetlerni toxtitishqa, xitayni heqiqiy cheklep, Uyghurlarni qutuldurup qélishqa xelq'ara seperwerlikning téxi bashlanmighanliqini, amérika we ittipaqdashliriningmu bu jehette qilghanlirining téxi yéterlik emeslikini otturigha qoyghan.

Nury Turkel

Nuri türkel ependi kishilik hoquq we diniy erkinlikni qoghdashni iqtisad we dölet xewpsizlikidin ayrip qarashqa bolmaydighanliqini bildürüp mundaq dédi: Uyghurlarning insanliq hoquqi we diniy erkinliki üchün awaz chiqirish dunya jama'etchiliki üchün wijdaniy hem qanuniy mejburiyet. Hazir téxi aran on dölet bu mejburiyitini ada qildi. Her qandaq dölet irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan xitaydek bir hakimiyetke kishilik hoquq we diniy erkinlikning gépini qilmay turup, özlirining iqtisadi we dölet xewpsizlikinimu qoghdiyalmaydu” .

Maqalidiki bayanlargha köre, xitay eslide amérika we gherb elliridin oghrilighan téxnikisi bilen gherb elliridin üstün kélishke urunuwatqan bolup, bügünki künde bu téxnikilardin paydilinip, gherbning kishilik qimmet qarishini depsende qilmaqta, Uyghur we bashqa milletlerge irqiy qirghinliq yürgüzmekte.

Amérika dunya boyiche eng tereqqiy qilghan démokratik dölet, emma amérika özidin meghrurlinip bixud yürmesliki, xitayni sel chaghlimasliqi, xitayning shum niyet, rezil pilanlirini, hiyle-neyrenglirini bilishi kérek. Xitayning jasusluq hawa shari emeliyette amérikagha bérilgen küchlük bir signal. Uyghurlar bügün uchrawatqan irqiy qirghinchiliq we qul emgiki emeliyette xitayning esheddiy milletchilik gherizini ashkarilawatqanliqining, mustebitlik we jinayetni normal körsitiwatqanliqining, hetta uni bashqa dunyagha kéngeytiwatqanliqining bir bashlinishi, dunya buningdin chöchüshi we segek bolushi kérek idi. Emma xitay “Bir belbagh bir yol” tuzaqliri we saxta teshwiqatliri arqiliq buni bashqa usulda dunyagha chüshendürüwatidu we ishendürüwatidu.

Nuri türkel ependi maqaliside mundaq dep yazidu: “Gerche xelq'ara qanun mutexessisliri we köpligen gherb döletliri hökümetliri xitayning bu kishilik hoquq depsendichilikini irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet shekillendüridu dep qarighan bolsimu, uningdin téxiche hésab élinmidi. Bu irqiy qirghinchiliq dawamliship yettinchi yiligha qedem qoyghan bügünki künde, xelq'ara jem'iyetning uninggha bolghan inkasi hélihem asta we töwen bolmaqta” .

Nuri türkel ependi bu maqaliside “Kishilik hoquq we diniy erkinlikke hörmet qilish exlaqiy mes'uliyet bolupla qalmay, öz nöwitide yene amérikaning iqtisadi we xewpsizlikini qoghdash üchünmu muhim” dégen pikirni ilgiri sürgen.

Nuri türkel ependi bu heqte toxtilip, “Peqet iqtisad we xewpsizlik mesilisige köngül bölüp, kishilik hoquq we diniy erkinlikke köngül bölmeslik bügünki Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqning shekillinishige asas sélip béridu. Amérika we uning ittipaqdashliri iqtisad we xewpsizlikni dep, kishilik hoquq we diniy erkinlikini bir chetke qayrip qoyushtin waz kéchishi kérek” .

 “Katalist” zhurnili sabiq prézidént jorj bush tesis qilghan tor neshriyati bolup, “Kishilik hoquq we démokratiyeni terghib qilish amérikaning qimmet qarashlirini qoghdighanliq” dégen idiyeni yétekchi qilidiken. Nuri türkel ependining bildürüshiche, sabiq prézidént bush Uyghurlar uchrighan irqiy qirghinchiliqini eng burun tilgha alghan prézidéntlarning biri iken. Uning yétekchilikidiki bu tor neshriyatining Uyghurlar uchrawatqan qirghinchiliq heqqide maqale bérishining alahide ehmiyiti bar iken.