Doktor erkin sidiq: “Pa'aliyitimiz arqiliq Uyghurlarning yoqap ketmigenlikini we yoqap ketmeydighanliqini ispatlaymiz!”
2024.09.27
21-We 22-séntebir künliri “Uyghur pirojékt fondi” ning uyushturushi bilen istanbulda chaqirilghan “Dewr we biz: istanbulda 20 léksiye-2024” témisidiki yighinda échilish sözi qilghan amérika alem qatnishi idarisining inzhénéri, “Uyghur pirojékt fondi” ning re'isi doktor erkin sidiq ependi “Biz bu pa'aliyitimiz arqiliq Uyghurlarning yoqap ketmigenlikini we yoqap ketmeydighanliqini ispatlaymiz” dédi.
2023-Yilidin bashlap chaqiriliwatqan mezkur léksiye pa'aliyiti muhajirettiki Uyghur ziyaliylirini bir yerge jem qilip, Uyghur jem'iyiti duch kéliwatqan türlük ijtima'iy mesililerni keng-kushade muhakime qilishning bir qétimliq pursiti, dep qariliwatqanliqi melum. Yighin'gha dunyaning oxshimighan jayliridin kelgen Uyghur ziyaliylar, shuningdek türkiyedin köp sanda ziyaliylar we yashlar qatnashti. Yighin da'imqidek “Sherqiy türkistan istiqlal marshi” oqush bilen bashlandi.
Doktor erkin sidiq ependi yighin ariliqida ziyaritimizni qobul qilghanda bu yilliq yighinning meqsiti toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Wetendiki serxil ziyaliylirimiz asasen ghayib bolup ketti. Chet'elge chiqiwalghan we qolida qelem quwwiti bar, maqale yazalaydighan bir qisim ziyaliylirimiz bar. Mushu ziyaliylar hazirqidek dewrde milliti üchün qandaq rol oynaydu, néme qilishi kérek dégendek nuqtilarda muzakire qilip, mushundaq bir léksiye pa'aliyiti orunlashturayli dep bu yighinni uyushturduq. ‛istanbulda 20 léksiye‚ dégen nam bilen ötken yili tunji qétimliqini uyushturghan iduq, bu yil ikkinchi qétimliqini uyushturduq. Bu qétim asasliqi nöwette Uyghur milliti duch kelgen mesililer, uning kélip chiqish menbesi we uni hel qilishning tedbir-chariliri dégen témilarni chöridigen asasta ziyaliylar muzakire qilip, uni xelq ammisi bilen hembehirlinishni meqset qilip bu yighin uyushturuldi.”
Yighin'gha qatnashqan wekiller oxshimighan témilar boyiche doklat berdi. En'gliyedin kelgen Uyghur ziyaliysi eziz eysa elkün ependining “Uyghur medeniyitining 2000 yilliq iznasi” namliq maqalisi, shiwétsiyedin muxtar ablikim janbaz ependining “Muhajirette Uyghur sen'iti heqqide” namliq maqalisi, shiwéytsariyedin kélip qatnashqan Uyghur ziyaliysi doktor abduréshit abdushükür ependining “Nöwettiki is-tüteksiz urush: özek (chip) urushi” dégen témidiki doklati, “Teklimakan Uyghur neshriyati” ning mes'uli abdujélil turanning “Muhajirettiki sherqiy türkistan musteqilliq herikiti” namliq maqalisi dunyaning her qaysi jayliridin kelgen 20 neper Uyghur ziyaliysining maqaliliri qatarida oqup ötüldi.
Doktor erkin sidiq ependining bildürüshiche, bu qétimqi yighinda léksiye sözlesh üchün dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghur ziyaliyliridin 32 kishi 38 parche maqale yazghan. Ularning ichidin 20 parche maqalining aptori bu yighin'gha teklip bilen qatnashqan hemde öz maqalilirini chöridigen asasta söz qilghan.
Bu heqtiki ziyaritimizni qobul Uyghur ziyaliysi eziz eysa elkün bu qétimqi yighinda özining “Uyghur medeniyitining 2000 yilliq iznasi” dégen kitabidiki muhim mezmunlar tonushturulghanliqini bildürdi. Uning éytishiche, bu eserde bügünki künde Uyghur xelqining béshigha kéliwatqan éghir külpetler, yazghuchi, akadémik we sen'etkarlirimizning qanchilik ziyankeshlikke uchrawatqanliqi, Uyghurlarning yézish erkinliki, pikir qilish we kitab neshr qilish erkinlikining chekligenliki bayan qilin'ghan.
Söhbet ziyaritimiz jeryanida doktor erkin sidiq ependi Uyghurlarning öz milliy nishanigha yétishte ümidsizlenmeslik kérekliki toghrisida pikir bayan qilip mundaq dédi: “Biz hazir alahide bir tarixi dewrde yashawatimiz, muhajirettiki Uyghurlarning ichidimu ‛men buningdin kéyin hayatimni qandaq ötküzimen‚ dep bash qaturuwatqan ademler köp, ümidsizliniwatqanlarmu az emes. Men bu yighinda shu pikirni otturigha qoydumki, netijini nishan qilip turup, özimizning milliy burchi we tarixiy mes'uliyitini ada qilish yolida netijini qolgha keltürüshni aldin shert qilip emes, özimiz toghra dep qarighan ishlargha özimizning barliqini atap turup yashayli. Men özümning milliy burchi we tarixiy mes'uliyitimni jari qildurup yashaymen dep yashisa hayatining axirighiche toxtap qalmaydu, muhajirettiki Uyghurlar üchün mushundaq bir yétekchi idiyening bolushi intayin muhim dep qaraymen”.
Biz yene bu yighin toghrisida pikir qarashlirini élish üchün shiwétsiyedin kélip yighin'gha qatnishiwatqan dunya Uyghur yazghuchilar jem'iyitining sabiq re'isi, yazghuchi abdushükür muhemmed ependi bilen söhbet élip barduq. Ziyaritimizni qobul qilghan abdushükür muhemmed ependi bu yighinda muzakire qilin'ghan mesililer toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Uyghurlarda Uyghurluq éngi, Uyghurlarning tarixiy we medeniyiti heqqide bir chüshenchige ige qilish, shundaqla Uyghurlarning hazirqi weziyitini Uyghurlarning qelbige singdürüsh, shu arqiliq Uyghurlar hazir néme kün körüwatidu, biz néme ish qilishimiz kérek, qandaq qilsaq hazirqi zulumdin we qiyin künlerdin qutulup yéngi bir hayatqa érisheleymiz, dégendek témilarni chöridigen asasta xelqini oyghitish hemde teshkillesh asasi muzakire témisining biri boldi”.
Abdushükür muhemmed ependining éytishiche, bu yighin jeryanida mol mezmunluq we rengdar léksiyeler arqiliq Uyghur tarixi, tébabetchilik, iqtisad we bashqa sahelerdiki mezmunlar yorutulghan. Shuningdek yighin qatnashquchilirigha bu saheler boyiche bir meydan janliq léksiye bérilgen.
Bu yighinda sözlen'gen léksiyeler maqaliler toplimi sheklide neshr qilin'ghan bolup yighin'gha qatnashquchilargha heqsiz tarqitildi. Bu qétimliq yighin kéler yili oxshash waqitta yene bir qétim chaqirilidighan bolup, muhajirettiki Uyghurlar arisida pikir we mewqe birliki hasil qilishta muhim ehmiyetke ige, dep qaralmaqta.