Uyghur sen'et kéchiliki türk-Uyghur tamashibinlarning qelbini hayajan'gha saldi

Istanbuldin ixtiyariy muxbirimiz arslan teyyarlidi
2024.12.18
istanbul-senet-kechiliki-02

Rehime mehmut “Achil” dégen naxshini orunlawatidu. 2024-Yili 13-dékabir, istanbul RFA/Arslan

istanbul-senet-kechiliki-05

Istanbulda ötküzülgen sen'et kéchilikining körünüshi. 2024-Yili 13-dékabir, istanbul RFA/Arslan

istanbul-senet-kechiliki-04

Istanbulda ötküzülgen sen'et kéchilikining körünüshi. 2024-Yili 13-dékabir, istanbul RFA/Arslan

istanbul-senet-kechiliki-01

Yash sen'etchi shöhret nur “Méni yoqlar kishi barmu?” dégen naxshini orunlawatidu. 2024-Yili 13-dékabir, istanbul RFA/Arslan

istanbul-senet-kechiliki-03

Gülzade tengritaghli “Leyligül” dégen naxshini orunlawatidu. 2024-Yili 13-dékabir, istanbul RFA/Arslan

12-Ayning 13-küni merkizi londondiki “Miras yipek yoli sen'et guruppisi” ning ijrasida istanbulda sen'et kéchiliki ötküzüldi. Istanbuldiki yildiz téxnika uniwérsitéti yighin zalida ötküzülgen mezkur Uyghur sen'et kéchilikige istanbulda yashawatqan türk we Uyghurlardin er-ayal bolup köp sanda kishi qatnashti.

En'gliyede yashaydighan piroféssor raychil xarris xanim we Uyghur sen'etchi we pa'aliyetchi rehime mehmut xanimning yétekchilikidiki “Miras-yipek yoli sen'et guruppisi” sehnide her xil sen'et nomurlirini körsetti. Rehime mehmut xanim éytqan “Achil”, “Anargül”, shundaqla “Nawa” muqamining “Jula” si qatarliq naxshilargha Uyghur muzikisi tetqiqatchisi, piroféssor raychil xarris xanim dutar, dilzat turdi dap, shöhret nur rawap bilen tengkesh qilip muzika orunlap, zaldiki tamashibinlarning qizghin alqishigha érishti.

Bu sen'et kéchilikige istanbuldiki mimar sinan uniwérsitéti oqutquchisi doktor gülzade tengritaghli xanimmu teklip bilen qatnashqan bolup, u qeshqer xelq naxshiliridin “Leyligül” dégen naxshini we bashqilarni orunlap tamashibinlarning qizghin alqishqa érishti.

Istanbulda ötküzülgen mezkur Uyghur sen'et kéchilikidiki hetta Uyghur naxsha-muzikilirini tunji qétim biwasite anglash imkaniyitige ige bolghan türk tamashibinlarni, xitayning cheklimisi tüpeylidin köp yillardin buyan wetinige baralmay musapirchiliq derdini tartiwatqan bir qisim Uyghur tamashibinlarning qelbini lerzige sélip hayajanlandurdi.

Biz bu sen'et kéchiliki we Uyghur sen'iti toghrisida pikir-qarashlirini élish üchün gülzade tengritaghli xanimni ziyaret qilduq.

Ziyaritimizni qobul qilghan doktor gülzade tengritaghli xanim özi éytqan “Leyligül” naxshisining qeshqerning eng qedimi we yerlik milliy xaraktérlik xelq naxshiliridin biri ikenlikini, xelq naxshilirining Uyghurlarning uzun yilliq tarixqa ige qimmetlik tewerrük naxsha-muzika bayliqi ikenlikini ipadilidi.

Gülzade tengritaghli xanim, bu sen'et kéchiliki pirogrammisini uyushturushtiki meqsetning yoqilish xewpige uchrawatqan Uyghur medeniyet-sen'itini qoghdap qélish ikenlikini tekitlep mundaq dédi: “Bizning bu pirogrammini uyushturushtiki meqsitimiz, yoqilip kétishke yüz tutuwatqan medeniyitimiz we sen'itimizni saqlap qélish üchün xizmet qilish. Buningdin kéyinmu biz terbiyeligen balilar bilen birlikte téximu keng kölemde téximu mol mezmunlarni öz ichige alghan sen'et pirogrammilirini uyushturushqa tirishimiz”.

Biz bu Uyghur sen'et kéchiliki toghrisida pikir qarashlirini élish üchün mezkur sen'et kéchilikige qatnashqan dunya Uyghur qurultiyi wexpisi re'isi abduréshit abdulhemid ependi bilen söhbet élip barduq.

Abduréshit abdulhemid ependi bu heqte toxtilip mundaq dédi: “Uyghurlar tarixta dunya medeniyitige insanliq medeniyitige nahayiti köp töhpilerni qoshqan, bolupmu sen'et saheside mislisiz chong töhpilerni qolgha keltürgen. Bizning on ikki muqamlirimizmu dunya gheyriy maddiy medeniyet mirasliri qatarida birleshken döletler teshkilati teripidin tizimgha élin'ghan”.

Abduréshit ependi bu sen'et pa'aliyitining ehmiyiti toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Miras yipek yoli sen'et guruppisining özlirining güzel sen'etliri arqiliq bir qanche dölette Uyghurlarni asas qilghan mushundaq konsértlarni bérishi chet elde köngli yérim bolup weten'ge bolghan hesriti kündin kün'ge éship kétiwatqan we alaqilishish imkani bolmay u yerdiki ehwallardin nahayiti bi'aram boluwatqan xelqimizge azraq bolsimu qayghusini yéniklitish, weten'ge bolghan séghinishini yenggillitish uningdin bashqa bizning yash-ösmür balilirimizni Uyghur sen'iti-muzikisi bilen tonushturush jehetlerde nahayiti ehmiyetke ige”.

Biz yene pikir qarashlirini élish üchün mezkur sen'et kéchilikige qatnashqan türk dunyasi sen'etchisi bunyamin aqsun'gur ependi bilen söhbet élip barduq.

Bunyamin aqsun'gur ependi bu sen'et kéchilikidin alghan tesiratini bildürüp mundaq dédi: “Miras yipek yoli sen'et guruppisi istanbulda méni bek hayajanlandurdi, bolupmu shah meshrepning ‛méni yoqlar kishi barmu‚ dégen naxshisi méni bek hayajanlandurdi. Shéhit abduxaliq Uyghurning ‛achil‚ dégen naxshisini teqdim qildi. Men 2015-yili sherqiy türkistan'gha sayahetke barghanda turpan'gha bérip abduxaliq Uyghurning qebrisini ziyaret qilghanidim, kéyinki yillarda u mazarlarni chéqip weyran qiliwétiptu dep anglidim. ‛achil‚ dégen bu naxsha esli sherqiy türkistanliqlarning erkinlikige simwolluq qilidighanliqini, uning erkinlik gülining échilishini közde tutidighanliqini bilimen, men bu naxshini anglap bek hayajanlandim, axiri üzümni tutalmay sehnige chiqip u naxshini birlikte oqudum, bu, ichimdiki bir tuyghuning partlishi idi, bek güzel ötti”.

Bunyamin aqsun'gur ependi, xitay hakimiyitining Uyghurlargha bésim qiliwatqanliqini, u özi tonuydighan köp sanda Uyghur sen'etchilerning naheq halda tutqun qilinip lagérlargha, bezilirining türmilerge qamalghanliqini tekitlidi we buninggha misal körsitip bir qanche tonulghan Uyghur sen'etchilerning isimlirini tilgha aldi. U, mundaq dédi: “Sen'et arqiliq sherqiy türkistandiki zulumni dunyagha anglitish kérek, chong küchlerning diqqitini tartishimiz kérek, yighin échish we konsért körsitish arqiliq insanlargha Uyghurlarning adettiki bir millet emeslikini nechche ming yilliq bir tarixi barliqini, u tarixta medeniyet jughlanmisining mewjutluqini, til-edebiyat eserliri, xelq naxshiliri we chalghu sazliri bilen ularmu dunyadiki bashqa hörmetke sazawer milletlerge oxshash hörmetke sazawer bolup yashash hoquqining barliqini bildürüsh kérek. Alla sherqiy türkistandiki qérindashlirimizning yardemchisi bolsun, bir küni erkinlikke chiqqanda qeshqerde qehwe we chilan chéyi ichishke, dostlar bilen quchaqliship körüshüsh we söhbetlishishke nésip bolghusi”.

En'gliyede yashaydighan piroféssor raychil xarris xanim we Uyghur sen'etchi we pa'aliyetchi rehime mehmut xanimning yétekchilikidiki “Miras yipek yoli sen'et guruppisi” ning sen'et körsitish pa'aliyiti, 9-ayning 1-küni bélgiyening paytexti biryussélda bashlan'ghan bolup, parizh, sitokholm, oslo, qatarliq 6 sheherde sen'et nomurliri körsetken.

Ular 12-ayning 13-küni istanbulda, 15-küni türkiye paytexti enqerede ötküzgen sen'et kéchiliki bilen pa'aliyetlirini axirlashturghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.