Istanbulda ikki qétimliq sherqiy türkistan jumhuriyitini xatirilesh pa'aliyiti ötküzüldi

Ikki qétimliq sherqiy türkistan jumhuriyitini xatirilesh pa'aliyitining körünüshi. 2024-Yili 12-noyabir, istanbul

12-Noyabir küni merkizi istanbuldiki xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birlikining uyushturushi bilen 1933-yili qeshqerde qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyiti we 1944-yili ghuljada qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitini xatirilesh yighini ötküzüldi.

Xatirilesh yighini qur'an kerim tilawiti, sherqiy türkistan we türkiyening istiqlal marshini oqush bilen bashlandi. Xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birlikining re'isi hidayetulla oghuzxan ependi söz qilip, tarixtiki ikki qétimliq sherqiy türkistan jumhuriyitining qurulghan künini tebriklidi, shundaqla milliy musteqilliq yolida hayatini qurban qilghan barliq weten shéhitlirini hörmet bilen eslep ötti.

Hidayetulla oghuzxan, Uyghur xelqining musteqilliqqa bolghan ishenchining kündin kün'ge éshiwatqanliqini tekitlep mundaq dédi: “Biz bügün sherqiy türkistan jumhuriyet künimizni tentene bilen tebriklewatimiz, xelqimizning musteqilliqqa bolghan intilishi we ishenchisining künsayin küchiyip bériwatqanliqini körüwatimiz. Bu sherqiy türkistan musteqilliq dewasi otining héchbir zaman öchmeydighanliqining ipadisidur”.

Hidayetulla oghuzxan ependi axirida mundaq dédi: “Weten ichide yürgüzülüwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitish, depsende qiliniwatqan izzet-abruyimizni qoghdap qélish, shundaqla xelqimizning meniwi we irqiy jehettin tamamen yoqilip ketmeslikning aldini élishtiki birdin bir chare shuki, u bolsimu musteqilliqtur. Sherqiy türkistanning musteqilliqi yolidiki iradimizni téximu mustehkem qilish üchün hemmeylenni ortaq heriket qilishqa chaqirimen”.

RFA/Arslan

Dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi abduréshit abdulhemit ependi söz qilip, mundaq dédi: “Atilirimiz milletni qutquzush üchün néme qilish kérekliki toghrisida köp oylinip, axiri musteqil bir döliti bolmisa bolmaydighanliqini chongqur tonup yetken idi. Shuningdin kéyin ular 1933-yili we 1944-yili ikki qétim sherqiy türkistan jumhuriyitini qurup, uni sherqi türkistan xelqige teqdim qildi. Bügün bizning rohimizda yashawatqan musteqilliq idiyesi del ashu ikki jumhuriyitimizning bizge qaldurghan hörlük, igilik hoquq we öz özimizge xoja bolushtin ibaret muqeddes rohning namayendisidur. Elwette, biz aldi bilen özimizde, qelbimizde qutulushqa bolghan toluq ishenchni berpa qilishimiz, sherqiy türkistan jumhuriyitini wetinimizde qurup chiqishtin burun uni qelbimizde qorushimiz kérek”.

Yighinda söz qilghan zeytinburnu rayonining sheher bashliqi ömer arisoy ependi, yighin ehlige xitab qilip mundaq dédi: “Bügün siler bilen bille bolghanliqimdin tolimu xushalmen. Sherqiy türkistan jumhuriyitini xatirilesh munasiwiti bilen bu jumhuriyetni qurush yolida hayatini teqdim qilghan pütün shéhitlirimizni hörmet bilen esleymen. Hemmimiz bilimiz, weten dewasi muqeddes dewadur, bu dewa yolida tirishiwatqanlargha allahtin yardem tileymen, men yene bir qétim shéhitlirimizni rehmet we minnetdarliq bilen esleymen, hemminglargha aliy éhtiram bildürimen”.

RFA/Arslan

Yighinda söz qilghan sabiq parlamént ezasi, piroféssor, doktor jelal erbay ependi, Uyghurlarning yalghuz emeslikini tekitlep mundaq dédi: “Sherqiy türkistan dewasi peqet Uyghur qérindashlirimizningla dewasi emestur. Héch shübhe yoqki, bu dewa yene özbék, qazaq, qirghiz, türkmen, ezerbeyjanliqlarning we shundaqla anatoliye türklirining dewasidur. Özini musulman türk dep hésablighan pütün insanlarning dewasidur” .

Jama'et erbabi abduqadir yapchan mundaq dédi: “Sherqiy türkistanda qurulghan musteqil jumhuriyitimiz yiqilip, wetinimiz ishghal qilin'ghinigha 91 yil boldi. Wetinimizni ishghal qilghan xitaylar 91 yildin buyan xelqimizge éghir zulum sélip bügünki künde hetta öylirimizgiche bésip kirip orunlashti. Halbuki, xitay bizning musteqilliq iradimizni hergiz yoq qilalmidi, chünki xitaylar öylirimizgiche bésip kirgen bolsimu, emma bizning rohimizni we qelbimizni ishghal qilalmidi. Xitay bizning hemme nersilirimizni tartiwalalishi mumkin, emma bizning musteqilliq rohimizni we imanimizni hergizmu tartiwalalmaydu. Bizning haman bir küni choqum musteqil dölet quridighanliqimizgha ishenchimiz kamildur”.

RFA/Arslan

Sherqiy türkistan ölimalar birlikining re'isi doktor alimjan bughda mundaq dédi: “Ejdadlirimiz 20-esirning aldinqi yérimida ikki musteqil jumhuriyetni qurdi, biraq bu jumhuriyetlerni qolimizda tutalmiduq, wetinimiz yene asaret astigha chüshüp qaldi. 1949-Yilidin tartip ta bügün'giche xelqimiz we chet elde muhajir bolup turuwatqan bizler, shu jumhuriyetlirimizni xatirilep, üchinchisini choqum qurimiz dep heriket qilip turuwatimiz. Buning üchün nahayiti köp küch serp qilishqa, éghir bedellerni töleshke toghra kélidu, biz hemmimiz wetinimiz choqum bir küni musteqil bolidu, ay yultuzluq kök bayriqimiz wetinimizde jewlan qilidu, dep ishinishimiz lazim”.

Xatirilesh yighinda Uyghur yashliri 1944-yili qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitining qurulush jeryani teswirlen'gen tiyatirni körsetti. Uyghur yashliri yene musteqilliq we oyghinish toghrisida teyyarlap kelgen shé'irlirini jarangliq déklamatsiye qilip, yighin ehlining qizghin alqishigha érishti.

Axirida, sherqiy türkistan jumhuriyetlirini qurush yolida janlirini pida qilghan qehriman shéhitlerning rohigha atap du'a qilish bilen yighin axirlashti.