B d t da “Sherqiy türkistandiki jaza lagérliri” dégen témida yighin ötküzüldi
2019.03.06

5 Chong teshkilat b d t da “Sherqiy türkistandiki jaza lagérliri” dégen mexsus témida ilmiy muhakime yighini ötküzdi.
B d t ning jenwediki merkizide pa'aliyet élip bériwatqan dunya Uyghur qurultiyi xadimliridin bügün igiligen uchurlirimizgha asaslan'ghanda, 6-mart küni d u q, xelq'ara kechürüm teshkilati, xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilati, xelq'ara kishilik hoquq merkizi we dunya xiristiyan hemkarliq teshkilati qatarliq 5 chong teshkilat birlikte b d t da “Sherqiy türkistandiki jaza lagérliri” dégen témida ilmiy muhakime yighini ötküzgen.
B d t da birqanche kündin buyan xitaygha qarshi pa'aliyetlirini dawamlashturuwatqan d u q re'isi dolqun eysa ependi “Sherqiy türkistandiki jaza lagérliri” namliq yighinda bashqa kishilik hoquq teshkilatlirining rehberliri bilen birlikte nuqtiliq halda jaza lagérlirining omumiy ehwali, tesiri we alaqidar amilliri üstide toxtilip ötken.
Yighin'gha kishilik hoquq pa'aliyetchiliri we b d t xadimliridin sirt, 30 dek döletning déplomatlirimu qatnashqan. Wehalenki, bu yighin'gha ishtirak qilghan xitay wekilliri d u q re'isining sözlirige jiddiy étaraz bildürgen hemde qurultay re'isi dolqun eysa ependini “B d t da söz qilish salahiyiti bolmighan térrorist” dep eyibligen. D u q re'isi dolqun eysa we gherb démokratik döletlirining wekilliri neq meydanda xitaygha qattiq reddiye bildürgen.
D u q ning programma yétekchisi pitér irwin ependining bildürüshiche, bu yighinda bir meydan keskin diplomatik jeng bolup ötken. Jaza lagérliri mesilisining pakitliri bilen otturigha qoyulushi xitay wekillirini bekmu bi'aram qilghan. B d t diki obrazini yaxshilashqa pütün küchi bilen tirishiwatqan xitay bügün dunya jama'iti aldida yene bir qétim osal weziyetke chüshüp qalghan.
Qiziqarliqi, bu yilqi 25-féwral bashlan'ghan we hélimu dawam qiliwatqan b d t kishilik hoquq kéngishining 40-nöwetlik yighinida xitay da'iriliri Uyghur diyaridiki jaza lagérlirini perdazlap körsitish üchün b d t binasi ichide “Junggo shinjangda kishilik hoquq ishlirining tereqqiyatidiki ilgirileshlerge da'ir resim körgezmisi” namliq mexsus körgezme uyushturup, köz boyamchiliqni baldurla bashliwetken.
D u q re'isining eskertishiche, xitayning b d t da mexsus Uyghur diyarigha a'it resim körgezmisi uyushturushi xitayning ötken yili 8-ayning 10-we 13-künliri b d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitétining 96-nöwetlik yighinida jaza lagérliri mesilisi seweblik qattiq bésimgha duch kelgendin buyan özini aqlash mejburiyitide qalghanliqining bir ipadisi iken. Emma bu neyrengwazliqmu ijabiy netije körsitelmigen.
5-Mart küni b d t da yene “Diniy étiqad erkinliki” namliq yighin ötküzülgen. D u q re'isi dolqun eysa ependi bu yighindimu söz qilip, xitayning Uyghur diyarida élip bériwatqan diniy étiqad depsendichiliklirige a'it delillerni otturigha tashlap, xitayning epti-beshirisini échishqa tirishqan.
Melum bolghinidek, b d t kishilik hoquq kéngishi 40-nöwetlik yighinining 25-féwraldiki aliy derijilikler uchrishishida türkiye tashqi ishlar ministiri mewlud chawush'oghli xitayning jaza lagérliri siyasitini yene bir qétim eyibligen idi. Qurultay re'isi dolqun eysa ependi bu qétimqi jenwe sepiride bir qisim gherb démokratik ellirining b d t diki elchiliri bilen körüshüp, ularning b d t da namayan qilghan jaza lagérlirigha qarshi ipadiliri üchün Uyghur xelqige wakaliten rehmetlirini bildürgen.
Roytérs agéntliqining 22-féwral élan qilghan xewirige asaslan'ghanda, aldinqi heptilerde xitay hökümiti b d t gha bésim ishlitip, dalay lama we dolqun eysa bashliq 15 neper tibet, Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchilirini b d t gha kirgüzmeslikni telep qilghan. Emma xitayning bu telipi ret qilin'ghan. Dolqun eysa ependi bu qétimmu b d t da pa'aliyetlirini erkin-azade dawam qildurmaqta iken.