Jewher ilham: “Démokratik ellerning dadam ilham toxtini we lagérlardiki Uyghurlarni sürüshte qilishni ümid qilimen!”

Uyghurlarning heq-hoquqlirini ashkara telep qilghanliqi üchün bundin 5 yil ilgiri “Bölgünchilik” we “Milliy qutratquluq” jinayiti bilen ömürlük qamaqqa höküm qilin'ghan Uyghur ziyaliysi ilham toxtini untup qalmasliq we xitay da'iriliridin uni shertsiz qoyup bérishni telep qilish chaqiriqi gherb démokratik döletliride dawam qilip kelmekte.

15-Yanwar küni ilham toxtining indi'ana uniwérsitétida oquwatqan qizi jewher ilham erkin asiya radiyosi Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, dadisi tutqun qilin'ghan 5 yildin buyan a'ilisining béshigha kelgen éghir qismetlirini anglatti.

2012-Yili 2-aydin buyan amérikining indi'ana uniwérsitétida oquwatqan jewher bu yil 5-ayda oqush püttüridu. Emma uning dadisi ilham toxti hélihem xitay türmiside yatmaqta. Uning déyishiche, uning béyjingdiki ikki ukisi bilen ögey apisi güzelnurning kimliki we pasporti yoq iken. Uning üstige bir yildin buyan uning a'ilisi bilen bolghan alaqisining pütünley üzülgenliki melum. Shu sewebtin uning a'ilisidikiler jewherning amérikidiki oqush hayatidin xewersiz iken, uning oqush püttürüsh murasimighimu kélip qatnishalmaydiken.

Dadisi tutqun qilin'ghandin buyan a'ilisidikiler bilen normal alaqe qilish imkaniyitining barghanséri tesleshkenlikini bayan qilghan jewher kéyinki yillarda ögey apisi güzelnur we ikki ukisining ehwalini peqet béyjingdiki tonushliri arqiliqla anglap turuwatqanliqini, Uyghur diyaridiki jiddiy weziyet sewebidin dadisining yurti atushtiki uruq-tughqanliri bilen bolghan alaqisiningmu pütünley üzülgenlikini bildürdi.

Jewher yene dadisi ilham toxti tutqun qilin'ghan 5 yildin buyan ögey apisi güzelnur we ikki ukisining dadisini yoqlash pursitige peqet birla qétim érishkenlikini bildürdi. , ular 2016-yili yazliq tetilde ürümchidiki 1-türmige bérip dadisini yoqlighan bolup, shuningdin kéyinki 3 yil ichide xitay da'iriliri ularning türmidiki ilham toxtini qayta yoqlishigha ruxset qilmighan.

Ilham toxti tutqun qilin'ghandin buyan uning béyjingdiki a'ilisining muxbirlarning ziyaritini qobul qilishi cheklen'gen idi. Ilham toxtining nöwettiki ehwali we uning a'ilisi duch kéliwatqan ré'alliqni bilish üchün biz béyjingdiki kishilik hoquq pa'aliyetchisi, “Saxarof erkinlik mukapati” ning sahibi xu jya ependini ziyaret qilduq.

Xu jiya ependi yéngi yil harpisida ilham toxtining béyjingdiki a'ilisini yoqlap barghanliqini tilgha aldi. U mundaq dédi: “Ikki hepte ilgiri, yeni 12-ayning 31-küni men ilham toxtining balilirini yoqlap bardim. Uning baliliri dadisi bar chaghdikidin 5 yash chongiyiptu. Bu yil 12 yashqa kirgen chong oghliningmu boyi 170 santimétirgha yétiptu. Kichik oghlimu omaq chong boluwétiptu. Emma epsuslinarliqi ikki bala 3 yildin buyan dadisini körelmidi. Chünki 3 yildin buyan uning ayali güzelnur we balilar dadisini yoqlap türmige baralmidi. Bu a'ilining shinjangdiki tughqanlirimu güzelnurgha ilham toxtining türmidiki ehwali heqqide melumat bérelmeydiken. Ular téléfonda jiddiyleshken halda: ‛shinjang weziyiti jiddiy, siler kelmenglar‚ dégennila tekitleptu. Güzelnur hazir béyjingda yégane halda ikki balisini teslikte béqiwatidu. 80-Yillardin kéyin tughulghan güzelnurning közliri etrapigha chongqur qoruqlar chüshüptu. Bularni emeliyette uning uzundin buyan uchrighan éghir bésimliri sewebidin boldi dep qaraymen.”

Ilham toxti 2014-yili 15-yanwarda qolgha élin'ghandin buyan gherb démokratik döletliri we kishilik hoquq teshkilatliri üzlüksiz halda xitay hökümitige qarita naraziliq bayanatliri élan qilish, imza toplash we uni xelq'araliq kishilik hoquq mukapatlirigha tewsiye qilish qatarliq bir qatar pa'aliyetler arqiliq xitay hökümitige bésim qilip, ilham toxtini shertsiz qoyup bérishni telep qilip kelmekte.

Bu yil 15-yanwar küni uning tutqun qilin'ghanliqining 5 yilliqi munasiwiti bilen xelq'ara kechürüm teshkilati, xelq'ara qelemkeshler jem'iyiti, erkin tibet, ilham toxti guruppisi qatarliq teshkilatlar birleshme chaqiriq élan qilip, ilham toxti bilen birlikte téxiche qamaqta turuwatqan sansizlighan Uyghur ziyaliylirini qoyuwétishni telep qildi.

Ilham toxtining qizi jewher ilham xelq'ara jem'iyetning 5 yildin buyan dadisi ilham toxtini qollap élip barghan pa'aliyetlirige rehmet éytti. Shuning bilen birlikte u yene Uyghur diyaridiki lagérlar mesilisinimu tekitlidi. U in'gliz tilida özining amérika qatarliq gherb démokratik dölet hökümetliri we xelqidin kütidighan ümidini mundaq bayan qildi:

“‛terbiyelesh merkizi‚ diki ishlar pütün dunyagha ashkara bolghandin buyan hazir téximu köp kishiler Uyghurlarning ehwalidin xewerdar boldi. Muhajirettiki Uyghur jama'itining bu ishlar heqqidiki chüshenchisi téximu ashidu dep oylaymen. Dadamning ishimu shundaq boldi. Dadamning ehwalini amérika hökümitiningla emes, yene barche awam xelqningmu untup qalmasliqini ümid qilimen. Siyasiygha, insan heqlirige, erkinlikke we bashqa shey'ilerge köngül bölidighan kishilerning bu ishlargha jiddiy mu'amile qilishini, ularning yalghuz méni we dadamnila emes, belki xitay hökümiti peyda qilghan derd-elemdin yürekliri puchiliniwatqan pütkül Uyghur xelqinimu nezerdin saqit qilmasliqini arzu qilimen.”

Yuqiriqi awaz ulinishidin programmining tepsilatini anglighaysiler.