Кишилик һоқуқ органлири хәлқара иқтисадий тәрәққиятниң ядроси кишилик һоқуқ болуши керәк, деди

Бүгүн, хәлқара кәчүрүм тәшкилати, иқтисадий вә иҗтимаий һоқуқлар мәркизи, аяллар тәрәққият һоқуқи бирләшмиси қатарлиқ 18 кишилик һоқуқ оргини бирләшмә баянат елан қилип, кишилик һоқуқ - хәлқара иқтисадий тәрәққиятниң ядроси болуши керәк, дәп тәләп қилди.

Улар бу чақириқини бирләшкән дөләтләр тәшкилати йеңи иқтисадий тәрәққият күнтәртипини бекитип чиқиш алдида елан қилған болуп, униңда муқим вә узун муддәтлик иқтисадий тәрәққият билән кишилик һоқуқниң зич мунасивити тәкитләнгән. Уйғур көзәткүчиләр болса хитай һөкүмитини уйғур елидә иқтисадий тәрәққият пиланлирини йолға қойғанда алди билән йәрлик хәлқләрниң мәнпәәтини чиқиш қилиш, йәрликләрниң һоқуқлириға һөрмәт қилишқа чақирди.

Һөрмәтлик радио аңлиғучилар, мушу айниң ахири һәрқайси дөләт рәһбәрлири 2015 - йилидин кейинки иқтисадий тәрәққият күнтәртипини бекитип чиқиш үчүн бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң саһибханлиқида бир ариға җәм болиду. Мәзкур йиғинда бирләшкән дөләтләр тәшкилати йолға қойған иқтисадий тәрәққият пиланини ғәлибилик ишқа ашуруп, омумйүзлүк һалда параванлиқни бәрпа қилиш пиланлириниң қурулмиси бекитилип чиқиду. Бу йиғинда б д т ға қарашлиқ 60 орган, дуня банкиси вә хәлқара пул - муамилә фонди қатарлиқ органлар вә һәрқайси дөләт рәһбәрлири қатнишиду. Бүгүн мана мушу мунасивәт билән хәлқарадики һечқандақ һөкүмәткә қарашлиқ болмиған 18 мустәқил кишилик һоқуқ оргини бирлишип баянат елан қилип, б д т ға хитаб қилди. Улар “бу йеңи тәрәққият пилан қурулмиси чоқум пуқраларниң күчини ашуруп, уларниң кишилик вә иҗтимаий һоқуқлирини дәпсәндә қилған һөкүмәтләргә қаршилиқ билдүрүш иқтидарини ашурушқа қаритилған болуши керәк” деди.

Улар йәнә, һәрқайси һөкүмәтләрни намратлиқни кәлтүрүп чиқириватқан амилларға мәркәзлишиш, пуқраларниң әң асасий иҗтимаий қоғдиниш һоқуқлирини капаләткә игә қилиш һәққидә агаһландуруп “һәрқайси дөләт һөкүмәтлири иҗтимаий - сиясий һоқуқ билән иқтисадий һоқуқниң бир - бири билән зич бағлинишлиқ икәнликини тонуп йетип, һәр икки җәһәттики тәрәққиятқа охшаш әһмийәт бериши керәк” деди.

Мәзкур чақириқнамидә алаһидә оттуриға қоюлған мәсилиләр болса, пуқраларниң йәр вә өй - мүлк һоқуқиға капаләтлик қилиш, аялларниң тәрәққияттики орнини тонуш, пуқраларниң сәһийә хизмәтлиридин пайдилинишиға капаләтлик қилиштин ибарәт болуп, улар һәрқайси һөкүмәтләрни охшимайдиған ирқ, диндики кишиләрниң, йәрлик хәлқләрниң, аз санлиқларниң, аялларниң юқиридики һәқлирини капаләткә игә қилған асаста тәрәққиятни йолға қоюши керәкликини, бундақ болмайдикән, муқим вә узун муддәтлик тәрәққияттин сөз ичишниң мумкин болмайдиғанлиқини тәкитлигән.

Бүгүн, дуня уйғур қурултийиму бу мунасивәт билән радиомизға баянат берип, дунядики әң чоң тәрәққий қиливатқан дөләт вә һәр тәрәпкә қурулуш, тәрәққият нами астида мәбләғ селиватқан хитайни юқиридики чақириқларға қулақ селишқа чақирди.

5 - Июл үрүмчи вәқәсидин кейин хитай һөкүмити“шинҗаң хизмәт йиғини” ечип, уйғур аптоном районида иқтисадни йүксәлдүрүп, мәңгүлүк әминлик бәрпа қилидиғанлиқини җакарлиған иди.

Шундин буян уйғур аптоном районлуқ һөкүмәт даирилириниң тәшвиқатлирида, 19 өлкә, шәһәрниң мәбләғ селиши билән, районда иқтисадниң йүксилип, хәлқ турмушида болупму деһқанлар турмушида йүксилиш болғанлиқи һәққидики хәвәрләр көпләп берилди. Һалбуки, радиомиз игилигән учурларда бизгә әһвал инкас қилған деһқанлар болса, буниң әксини илгири сүрмәктә. Игилишимизчә, 19 өлкидин кәлгән хитай ширкәтлириниң йәрлишиши нәтиҗисидә, деһқан, чарвичилар йәрлирини бу ширкәтләргә стип беришкә мәҗбурланғанлиқи сәвәбидин йәрлиридин айрилишқа мәҗбур болған. Уйғур елидә тәрәққият вә иш пурсити яритип беридиғанлиқи һәдәп тәшвиқ қилинған бу хитай ширкәтлири йәрликләрдин ишчи қобул қилиш әмәс, бәлки өзи билән биллә көчмән әкәлгән. Нопусниң көпийип, районда һәммә нәрсиниң баһаси өскән. Райондики хизмәт пурсәтлири йәнила хитай көчмәнлиригә берилгәнлики үчүн, йәрлик уйғурлар йәнила ишсизлиқ, намратлиқ һалитидин қутулалмиған.

Хитай һөкүмити болса йеқинқи йиллардин буян уйғур елиниң байлиқлирини хитай өлкилиригә тошуш хизмити түрлириниң санини вә сүритини һәссиләп ашурди. Мәсилән, 2014 - йили пүтүп ишқа киришиши күтүлүватқан уйғур елиниң токини ичкиригә йәткүзүш қурулуши мана мушуларниң ичидики пәқәтла бири. Буниңдин сирт, уйғур елидики хәвәр мәнбәлиридә һәр күни дегүдәк йеңи нефит, тәбиий газ базилири, көмүр, мис вә башқа қиммәтлик кан байлиқлири запаслири тепиливатқанлиқи яки уларни пишшиқлап ишләш сүритиниң ешиватқанлиқи һәққидә хәвәрләр һәр күни дегүдәк учрайду. Әмма уйғур районлуқ һөкүмәт даирилири уйғур елидин чиққан байлиқлардин йәрлик хәлқләргә зади қанчилик нәп тегиватқанлиқи һәққидә һечқачан ениқ бир мәлумат берип баққан әмәс. Уйғур районлуқ иҗтимаий пәнләр акадимийиси тәрипидин елан қилинған 2012 - йиллиқ “көк ташлиқ китаб”та 2012 - йилиниң дәсләпки 3 мәвсумида уйғур елиниң омуми ишләпчиқириш миқдари, алдинқи йилниң охшаш мәзгилидин 11.5 Пирсәнт ашқанлиқи, шәһәр, базар пуқралириниң кириминиң1.14 Пирсәнт ашқанлиқи, йеза, кәнт пуқралириниң кириминиң 5.19 Пирсәнт өрләп, 5151 сомға йәткәнликини билдүргән. Бирақ униңдиму уйғурлар билән хитай көчмәнлириниң иқтисадтики бу хил тәрәққиятта қандақ салмақни игиләйдиғанлиқи тилға елинмиған. Уйғур көзәткүчиләр болса, уйғур елидики һалқима тәрәққияттин йәрлик хәлқләрниң әмәс, бәлки хитай көчмәнлириниң бейиватқанлиқиға ишиниду. Дилшат ришит әпәнди уйғур елидин чиқиватқан байлиқлардин алди билән йәрлик хәлқләрниң пайдилиниши керәкликини билдүрүп, хитайни хәлқара қанунларға һөрмәт қилишқа чақирди.