Uyghurlar we tarim néfitliki: néfitlik üstide namrat yashawatqan kishiler

Uyghurlarning ana makani bolghan tarim wadisining nöwette xitaydiki eng chong néfit bazisigha aylan'ghanliqi melum. Xitay taratquliri yéqinda élan qilghan sanliq melumatlardin qarighanda, tarim néfitliki ishqa kiriship hazirghiche bolghan 25 yil jeryanida sirtqa satqan xam néfit zapisi 100 milyon tonnidin ashqan.

Tarim néfit shirkitining bildürüshiche, yéqinqi 10 yil mabeynide tarim néfitlikidin xitay ölkilirige toshup kétilgen tebi'iy gaz miqdari 140 milyart kup métirdin éship ketken.

Melum bolushiche, tarim oymanliqidin turuba we bashqa qatnash wastiliri arqiliq sherqqe yötkep kétilgen néfit we tebi'iy gaz xitayning 14 ölke we biwasite qarashliq sheherlirini qaplighan. Xitay ölkiliridiki 80 din artuq chong we ottura tiptiki sheher we 3000 din artuq chong tiptiki sana'et karxanisi tarim néfitlikining biwasite paydisini körmektiken. Undin bashqa, xitayning 14 ölkisidiki 400 milyundin artuq ahale tarim néfitlikidin kélidighan gaz we yéqilghugha tayinip yashimaqtiken.

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan amérikidiki iqtisad penliri mutexessisi perhat bilgin ependi tarim néfitlikining nöwette xitayning iqtisadiy tereqqiyatidiki eng muhim énirgiye bazisigha aylan'ghanliqini ilgiri sürdi.

Tarim oymanliqi merkiziy asiya jughrapiyesidiki eng chong oymanliqlarning biri. Uning omumiy yer kölimi 560 ming kwadrat kilométir. Teklimakan qumluqi tarim oymanliqining ottura qismigha jaylashqan bolup omumiy meydani 337 ming kwadrat kilométir kélidu. Teklimakan qumluqi adette dunyadiki eng chong köchme qumluq hésablinidu.

Xitayning dölet zémin bayliqi we énergiye ministérliki élan qilghan 2013 - yilliq doklatqa qarighanda, tarim oymanliqida ghayet zor miqdardiki yoqiri süpetlik néfit we teb'iy gaz zapisi saqlan'ghanmaqtiken.

1988 - Yili xitay néfitchilik bash shirkiti bügür nahiyesining jenubidin tunji néfit quduqini ashqandin buyan, tarim néfitliki 25 yil ichide xitayning iqtisadiy tereqqiyatidiki eng muhim énérgiye bazisigha aylan'ghan. 2013 - Yili tarim néfitliki ishlepchiqarghan xam néfit 5 milyon 900 ming tonnagha, teb'iy gaz 22 milyart kup métirgha yetken.

Hazir tarim néfitlikining qédirish we meshghulat élip bérish da'irisi Uyghur élining jenubidiki 5 wilayet we oblastqa, néfit we tebi'iy gaz burghilash quduqliri 20 nechche sheher we nahiyege kéngeygen. Tarim néfit shirkitining bash shitabi jaylashqan korla shehiri bilen uning eng yiraq mesghulat nuqtisining ariliqi 1200 kilométirdin ashqan.

Wahalenki, tarim néfit shirkitining nechche on minglighan yoqiri ma'ashliq ishchi - xizmetchiliri arisida yerlik Uyghurlardin qobul qilin'ghan ishchi - xizmetchiler yoq déyerlik iken.

Perhat bilgin ependi tarimdiki ghayet zor néfitlik üstide yashawatqan yerlik xelq Uyghurlarning öz yéridin chiqqan bayliq we énérgiyening halawitidin mustesna yashawatqanliqini tekitlidi. U bu xil gheyriy - normal iqtisadiy tengpungsizliqning dunyaning héchqandaq jayida körülmeydighanliqini eskertip ötti.

Shuning bilen bir waqitta u yene Uyghurlarlarning rayondiki yerlik xelq bolush süpiti bilen xitay shirketlirining keng - kölemde néfit qézishi netijiside kélip chiqqan ékologiyelik buzulush we muhit buzghunchiliqiningmu biwasite ziyinigha uchraydighanliqini tekitlep ötti.

Xitay merkiziy hökümiti yolgha qoyghan “Gherbning gazini sherqqe yötkesh” zor qurulushi xitayning déngiz boyi sheherliri bilen ottura we jenubiy qisimdiki ölkilirini ghayet zor emeliy menpe'etlerge érishtürgen.

Nöwette tarim oymanliqidin turuba we bashqa qatnash wastiliri bilen sherqqe toshuluwatqan néfit we tebi'iy gazning jenubiy xitaydiki jujyang deryasi déltisigha qeder yétip barghanliqi melum.