Londonda xitayning zor kölemlik elchixana sélish pilanigha qarshi namayish ötküzüldi

2-Ayning 8-küni, en'gliyediki Uyghur, tibet, xongkongluqlarning démokratiye we kishilik hoquq teshkilatlirini öz ichige alghan 30 gha yéqin teshkilat londonda xitayning “Derijidin tashqiri elchixana” qurush pilanigha qarshi keng kölemlik namayish élip barghan.

Radiyomizning igilishiche, 8-féwral chüshtin kéyin, london merkizidiki xanliq pul quyush zawuti (Royal Mint Court) ning késishme binalar meydanida, nechche minglighan namayishchi xitayning bu jayda ghayet zor kölemdiki elchixana qurushigha qarshi namayish qilghan. Namayishchilarning köp qismi xongkongluqlardin teshkil tapqan bolup, ular mexsus mashina bilen namayish meydanigha toshup kélin'gen. Namayishni teshkilligüchilerning bildürüshiche, bu namayishqa texminen 4000 adem qatnashqan. Namayishchilar londondiki muhim tarixiy orun bolghan xanliq pul quyush zawuti rayonida xitayning yéngi elchixana sélish pilanigha qarshi turghan, shundaqla en'gliye hökümitidin bu pilanni testiqlimasliqini telep qilghan.

Bu namayishqa en'gliyediki siyasiy erbablarmu qatnashqan bolup, en'gliye parlamént ezasi, sabiq dölet xewpsizlik ministiri tom tugéndat (Tom Tugendhat), emgek partiyesining parlamént ezasi bleyir makdugal (Blair McDougall) we adalet ministirliqining sékrétari robért jénrik (Robert Jenrick), konsérwatiplar partiyesining sabiq ezasi dankin simis (Duncan Smith) qatarliqlar namayishchilarni qollighan hem söz qilghan.

Tom togéndant namayishta qilghan sözide mundaq dégen: “Xitay kompartiyesining tibet, shinjang we xongkongda élip barghan qilmishliri dunyaning her qaysi jayliridiki kishilerning, jümlidin tibetler, xongkongluqlar, Uyghurlar we bashqa musulmanlarning qarshiliqigha duch keldi. Chünki xitayning qiliwatqanliri basturush we zulum. Mana hazir londonning sheher merkizide namayish bashlinip ketti, bu jayda xitay elchixanisi mewjut bolmasliqi kérek. Bizge bu yerde xitay kompartiyesining chong elchixanisi lazim emes”.

Konsérwatiplar partiyesidin dankin simis radiyomiz muxbirining neq meydan ziyaritini qobul qilip, mezkur qurulushni testiqlighan hökümetni tenqidlep, buning en'gliyening özige qilin'ghan ziyankeshlik, shundaqla en'gliye puqralirigha qilin'ghan xiyanet ikenlikini bildürgen. U mundaq dégen: “Xitay bizge exlet mallirini töküwatidu؛ xitaydiki bataréye we aptomobil yasash shirketliri mejburiy emgektin paydilinip, erzan bahaliq tokluq aptomobillarni ishlepchiqiriwatidu. Xitay bankisi ularni yölewatidu, bular dunya soda teshkilati qa'idisige xilap. Biz xitayning irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqini hem qul emgikidin paydiliniwatqanliqini bilimiz. Bu ishlar hazir en'gliye hökümiti üchün muhim bolmisa kérek. Eger bu hökümet xitayning hemme telipige maqul deydighan bolsa, qattiq xatalishidu”.

Namayishqa qétilghan en'gliye parlamént ezaliri yene en'gliye istixbarat organlirining endishisini otturigha qoyup, londondiki bu tarixiy jaygha xitay elchixanisi sélinip qalsa, uning xitayning eng chong jasusluq merkizige aylinidighanliqini, u halda uning xongkongluqlarghila emes, Uyghur we tibetlergimu, hetta en'gliye puqralirighimu tehdit peyda qilidighanliqini bildürgen.

Melum bolushiche, xitay 2018-yilila londondiki bu awat jayni, yeni 200 yilliq tarixqa ige xanliq pul quyush zawuti ornini sétiwélip, elchixana salmaqchi bolghan, bu elchixanining kölimi eslidiki elchixanining 10 hessisige toghra kélidighan bolup, eger qurulush tamamlansa, u xitayning chet eldiki eng chong elchixanisi bolup qalidiken. 2024-Yilining axiri london sheherlik saqchi idarisi bu yerge ghayet chong kölemdiki elchixana sélishqa mas kelmeydighanliqini otturigha qoyup, en'gliye hökümitining bu pilanni testiqlimasliqini telep qilghan. Halbuki, bu yil 1-ayda en'gliye ichki ishlar wazariti bilen we tashqi ishlar wazariti saqchi terepning bu iltimasini ret qilghan. Emeliyette, yillardin buyan bu qurulush en'gliye xelqining qarshiliqigha duch kelgen, shundaqla en'gliye bilen xitay otturisidiki diplomatik mesilige aylan'ghan.

8-Féwral minglighan namayishchi elchixana sélish pilanlan'ghan jaygha yighilip, “Xitayning londonda yéngi elchixana sélishigha qarshi turimiz”, “Xitay mexpiy saqchilirining en'gliyede peyda bolushigha qarshi turimiz” dégendek sho'arlarni towlashqan.

Londondiki bu namayishni teshkilleshte aktipliq bilen küch chiqarghan dunya Uyghur qurultiyi london ishxanisining mudiri, “Uyghur qirghinchiliqini toxtat” namliq teshkilatning bashliqi rehime mehmut xanim, radiyomiz ziyaritini qobul qilip, bügünki namayish heqqide melumat berdi.

Tibet we xongkong namayishchilirimu radiyomizning muxbirigha éytqan sözide, xitay elchixanisining kommunist xitaygha wekillik qilidighanliqini, u qanchiki zoraysa özlirige shunche chong tehdit bolidighanliqini bildürgen.

Londondiki bu namayish intayin yuqiri keypiyatta élip bérilghan bolup, en'gliye xelqining xitayning yawropada kündin-kün'ge zoriyiwatqan iqtisadiy we siyasiy tesirige bolghan küchlük naraziliqini namayan qilghan.