Trampning tashqiy ishlar ministiri namzati marko rubiyo, xitayning amérika üchün “Eng chong tehdit” ikenlikini agahlandurdi

Washin'gtondin muxbirimiz erkin teyyarlidi
2025.01.17
marco-rubio-yer-shari-1920 Marko rubiyo ependi kéngesh palatasining wezipige teyinlesh guwahliq yighinida, xitayning 21-esirde dawamliq amérikaning güllinishidiki “Eng chong tehdit” bolup qalidighanliqini agahlandurdi. 2025-Yili 15-yanwar, washin'gton.
Photo: RFA

Yéngi saylan'ghan amérika pirézidénti donald trampning tashqi ishlar ministiri namzati, kéngesh palata ezasi we “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning sun'ghuchisi marko rubiyo, 15-yanwar ötküzülgen kéngesh palatasining wezipige teyinlesh guwahliq yighinida, xitayning 21-esirde dawamliq amérikaning güllinishidiki “Eng chong tehdit” bolup qalidighanliqini agahlandurdi. Xitaygha qarita izchil qattiq pozitsiyede bolup kelgen, bolupmu xitay hökümitining Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq qilishini jawabkarliqqa tartishta izchil ching turup kelgen marko rubiyo, yighinda özining namzatliqi maqullansa, xitayning amérika tashqi siyasitidiki orni we xitaygha tutidighan siyasitining yönilishi qandaq bolidighanliqigha da'ir küchlük signallarni berdi.

Marko rubiyo guwahliq sözide, amérikaning xitay bilen bolghan “Tengpungsiz munasiwiti” ning amérikagha élip kelgen aqiwetlirini alahide sherhlep, eger amérika özining tutqan yolini özgertmise, kündilik hayatida muhim bolghan hemme nerside xitaygha béqinip qalidighanliqini bildürdi.

Marko rubiyo kéngesh palatasi tashqi ishlar komitétining ezalirigha mundaq deydu: “Eger biz tutqan yolimizni özgertmisek, bizning bixeterlikimizdin tartip, salametlikimizgiche bolghan kündilik hayatimizdiki nurghun muhim nersilerge érishish-érishelmeslikimiz, xitayning yol qoyush-qoymasliqigha baghliq bolup qalidighan bir dunyada yashaydighan bolimiz. Bu qobul qilghili bolmaydighan bir aqiwet.” rubiyoning tekitlishiche, amérika xitayning dunya tertipige qatnishishini qarshi alghan, shuningdek xitay buning németliridin toluq paydilan'ghan bolsimu, héchqachan özining mejburiyiti we mes'uliyitini ada qilghan emes.

Rubiyo mundaq deydu: “Biz xitay kompartiyesining dunya tertipige qatnishishini qarshi alduq. Ular buning barliq németliridin behrimen bolghan bolsimu, biraq barliq mejburiyet we mes'uliyetlirini ada qilmidi. Eksiche, ular dunyada derijidin tashqiri döletlik ornigha érishish yolida basturush élip bérish, yalghanchiliq, aldamchiliq, xakkérliq we oghriliq qilish qatarliq wasitilerni qollandi. Ular buni bizning bedilimiz we öz dölitidiki xelqning bedilige élip bardi”. Rubiyo, xitayning küchiyip hazirqidek “Chong tehdit” ke aylinishini amérikaning nurghun jehetlerde uninggha yol qoyushi keltürüp chiqarghanliqini, hetta xitayning Uyghurlargha qabahetlik jinayetlerni ishlishigimu yol qoyulghanliqini tekitleydu.

Rubiyo mundaq deydu: “Biz yillardin béri uning tereqqiy qiliwatqan dölet qiyapitige kiriwélip, sodida dawamliq aldamchiliq qilishigha, kéngeymichilik qilishigha yol qoyduq. Ular jenubiy déngizdiki taqim arallarni herbiyleshtürüsh we nopus orunlashturushta yalghanchiliq qildi. Biz yillardin béri buninggha jiddiy mu'amile qilip, keskin tedbirlerni alghiche, Uyghur musulmanlirining kishilik hoquqini depsende qilishigha yol qoyushimiz, buning bir misali. (Ulargha qarita) dunyadiki eng éghir qebihlik sadir qilin'ghan bolsimu, emma yillardin béri héchkim tilgha almidi. Kishilik hoquq mesilisigila emes, hetta qullar emgikini ishlitip, towar ishlepchiqirishigha yol qoyuldi.” rubiyoning tekitlishiche, shunga amérika “Hazir buning chatiqi bilen hepisheshmekte” iken.

Rubiyoning guwahliq yighinigha qatnashqan “Amérika Uyghur birleshmisi” ning re'isi elfidar iltebir xanim 16-yanwar ziyaritimizni qobul qilip, uning wezipige oltursa ré'al siyasetning éhtiyajlirigha qarap heriket qilghan teqdirdimu, xitayning “Epti-beshirisini yaxshi bilidighan birsi” bolush süpiti bilen uni jawabkarliqqa tartishta ching turidighanliqigha ishinidighanliqini bildürdi. Elfidar iltebirning éytishiche, u marko rubiyoni buningdin kéyinmu “Uyghur mesilisige dawamliq köngül bölidu” dep qaraydiken.

Marko rubiyo, guwahliq yighinida özining taylandta tutup turuluwatqan Uyghur musapirlar mesilisige köngül bölidighanliqini tekitligen. Rubiyo, kéngesh palata ezasi jéf mérkléyning, nöwette taylandtiki xitaygha qayturulush xewpide turuwatqan 48 neper Uyghurning xitaygha qayturulsa qorqunchluq teqdirge duchar bolmasliqi üchün “Taylandqa xizmet ishlemsiz?” dégen so'aligha jawaben, özining “Shundaq” qilidighanliqini éytti. U mundaq dédi: “Shundaq, lékin yaxshi teripi tayland amérikaning intayin küchlük shériki, shundaqla küchlük tarixiy ittipaqdishidur. Shunga, diplomatiye heqiqiy netije béridighan sahe. Chünki, bu munasiwet shunchilik muhim.”

Rubiyoning qeyt qilishiche, “Emeliyette bu ularning dunyagha néme toghriliq sözlewatqanliqini xatirilitishning yene bir pursiti” iken. U, bu kishilerning bir xelq ikenliki, bu xelqning peqet milliti we diniy seweblik tutqun qilinip, lagérlargha, yeni “Qayta-terbiyelesh merkizi” dep at qoyulghan orunlargha qamalghanliqini, ularning kimlikidin mehrum qilinip, perzentlirining ismi özgertilgenlikini, hemmidin qebih yéri ularning mejburiy emgekke tutulghanliqini, emeliyette buning qulluq emgiki ikenlikini bildürgen.

Marko rubiyo bu sözlerni ötken hepte xelq'ara taratqular taylandtiki Uyghur musapirlirining xitaygha qayturulmaqchi boluwatqanliqigha da'ir xewerler tarqilip, muhajirettiki Uyghur teshkilatlirini qattiq endishige salghan bir peytte tilgha alghanidi. Taylandtiki Uyghur musapirlirining xitaygha qayturulmaqchi boluwatqanliqigha da'ir xewer, bezi döletlerde Uyghur teshkilatlirining shu döletlerdiki tayland elchixanisi we b d t musapirlar ishxanilirining aldida namayish qilish, axbarat élan qilish we erz sunush heriketlirini élip bérishigha seweb bolghanidi.

Halbuki, elfidar iltebirning körsitishiche, marko rubiyo resmiy wezipige olturup, xitay bilen élip barghan diplomatik alaqilerde, xitayning lagér we türmiliridiki Uyghur ziyaliylirining qoyup bérilishini alahide muhim orun'gha qoyushi kérek iken. 53 Yashliq marko rubiyo, amérikaning florida shtatidiki bir kubaliq köchmen a'ilining perzenti, shundaqla töt balining dadisi bolup, 2011-yildin béri jumhuriyetchi kéngesh palata ezasi bolup kelgen. Bu jeryanda, u kéngesh palatasi istixbarat alahide komitétining re'isi, dölet mejlisi xitay ishliri komitétining qosh re'isi qatarliq wezipilerni ötep, xitayni jawabkarliqqa tartish, Uyghurlarning kishilik hoquqini qoghdash ishliridiki keskin mewqesi bilen tonulghan siyasiyonlarning biridur.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.