“Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiliri” namliq kitabning tonushturulush murasimi ötküzüldi

“Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiliri” namliq kitabning tonushturulush murasimi körünüshi. 2024-Yili 26-séntebir, washin'gton

Yéqinda kanadadiki konkordiye uniwérsitétining yardemchi piroféssori doktor susan j. Palmér, musteqil tetqiqatchilardin dilmurat mehmut we abdulmuqtedir udun qatarliqlarning ortaq aptorluqida “Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiliri” namliq kitab neshr qilin'ghan. Bu kitab merkizi nyu-yorktiki blumisbériy (Bloomsbury Publishing Inc) neshriyati teripidin neshr qilin'ghan bolup, 26-séntebir küni kitabning tarqitilish munasiwiti bilen amérika dölet mejlisi binasi ichide bir yighin uyushturulghan.

Kitabta Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqni dunyagha tonutushta muhim rol oynawatqan lagér shahitliri we hemde ayal pa'aliyetchilerning hékayiliri orun alghan. Kitabta, zumret dawut, méhrigül tursun, zubeyre shemsidin, roshen abbas, rehime mehmut, ruqiye turdush, arzugül, raziye mehmut, dilnur reyhan, gülchéhre xoja qatarliq 10 neper ayalning hékayisi nuqtiliq yorutulghan.

26-Séntebir küni ötküzülgen bu yighin'gha kitab aptori susan j palmér xanim, amérika tashqi ishlar ministirliqining Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni boyiche diplomatik maslashturghuchisi érika ku'énna (Erika Kuenne) , zumret dawut, méhrigül tursun, roshen abbas we elfidar iltebir xanimlar teklip qilin'ghan.

X/@CUyghurs

Uyghur herikiti teshkilatining sahibxanliqida uyushturulghan bu pa'aliyette aldi bilen roshen abbas xanim échilish sözi qilghan. U sözide mundaq dégen: “Bu kitab Uyghur ayallirining qeyser we tiz pükmes rohini namayan qilip béridu. Bu ayallar öz ana wetinidin ayrilishqa kétishke mejbur bolghan bolsimu, biraq ular héchqachan öz xelqi üchün küresh qilishni untup qalmidi.”

Roshen abbas xanim sözide yene, Uyghur ayallirining xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqidiki asasliq nishan bolghanliqini, ularning jismining mejburiy tughmas qilinish we mejburiy xitay erlirige toy qildurulush qatarliq siyasetler arqiliq küresh meydanigha aylandurulghanliqini, chet ellerde Uyghur dawasini qiliwatqan ayallarning xitay hökümitining türlük teqiblesh herikitige duch kelgenlikini éytqan. U, “Bügünki yighin peqetla bir kitabning tonushturulush murasimi emes, belki bu qehriman ayallarning pidakarliqlirining mu'eyyenleshtürülüshi bolup hésablinidu” dégen.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni boyiche diplomatik maslashturghuchisi érika ku'énna xanim, bu kitabta hékayisi yorutup bérilgen Uyghur ayallirining jasaritige rehmet éytqan. Shuning bilen birge, “Amérikaning her waqit öz qimmet qarashlirini qoghdaydighanliqini, her waqit kishilik hoquqni teshebbus qilidighanliqini” bildürgen.

U sözide yene, amérika hökümitining Uyghur mejburiy emgikige qarshi turush qanuni we bashqa munasiwetlik qanun-tüzümler asasida Uyghurlar uchrawatqan we hélihem dawam qiliwatqan bu irqiy qirghinchiliqni we mejburiy emgek siyasitini toxtitish üchün toxtimay heriket qilidighanliqini tekitligen.

Kitabning aptori susan palmér xanim, bu kitabning otturigha chiqishigha seweb bolghan amillarni chüshendürüp ötken. U Uyghurlarning lagérlargha qamiliwatqanliqi heqqidiki xewerlerni xitay teripidin orunlashturulghan bir xelq'araliq yighin'gha qatnishish üchün xitaygha bérish aldida oqughan iken. U yighindin qaytip kelgendin kéyin bir musteqil we obyéktip tetqiqatchi bolush süpiti bilen bu mesilige qiziqip qalghan we uni chongqurlap öginish meqsitide kanadadiki Uyghurlar bilen alaqileshken. Netijide lagér shahitliri we Uyghur pa'aliyetchilerning sergüzeshtlirini anglash we ular bilen biwasite tonushush pursitige érishken bolup, ularning jasariti uni qattiq tesirlendürgen iken.

Yighin dawamida, zumret dawut, méhrigül tursunlarmu ayrim-ayrim söz élip özlirining lagérgha kirish we chet'ellerge chiqqandin kéyinmu dawamliq halda xitay hökümitining teqiblishige uchrishigha qarimay qandaq qilip Uyghurlarning awazi bolushni dawam qiliwatqanliqini qisqiche tonushturup ötken.

Elfidar xanimmu özi chet ellerdiki Uyghurlarning yurtliridiki ata-ana, qérindash we bashqa a'ile ezalirining béshigha kéliwatqanlar sewebidin chet ellerdimu éghir rohiy bésimlarni bashtin kechürüwatqanliqini, emma bu bésimlargha qarimay ularning yene chet muhajirette Uyghur kimlikini saqlap qélish, balilirigha Uyghur tili ögitish we Uyghur qilip yétishtürüshtek muqeddes wezipilerni üstige éliwatqanliqini bayan qilip ötken.

Melum bolushiche, “Muhajirettiki Uyghur ayal pa'aliyetchiliri” namliq bu kitab 2020-yildin 2021-yilghiche bolghan ariliqta ötküzülgen söhbet xatiriliri asasida yézip chiqilghan. Uningda Uyghur dawasidiki ayallar herikitining barliqqa kélishige türtke bolghan diniy, siyasiy we pisxologiyelik amillar bayan qilin'ghan hemde yuqiriqi ayal pa'aliyetchilerning xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqini ashkarilashta oynighan hel qilghuch roli yorutup bérilgen.