Oqurmenler “Men kalman” namliq kitab heqqide némilerni deydu?

“Men kalman” namliq bu kitab, abduraxman Uyghur öztürk ependining tunji kitabi bolupla qalmastin, türkiyede kalman sindromi bimarining hayati teswirlen'gen tunji kitab sanilidu. Kitabta “Kalman sindromi” dep atilidighan az uchraydighan késellik seweblik abduraxman Uyghur öztürkning ajayip tragédiyeler bilen tolghan pewqul'adde hayat kechmishliri, muhebbet-nepriti chinliq bilen eks ettürülgen iken. “Men kalman” heqqide xewerler bériliwatqan türk metbu'atliridiki yéngi uchurlargha qarighanda, kitab bazargha sélinish bilen oqurmenlerning alqishigha érishken we jem'iyette intayin ijabiy tesirler qozghawatqan bolup, kitab seweblik türkiyede kalman sindromi bimarlirigha yardem fondi we jem'iyetliri qurush heqqide pikir-tekliplermu otturigha qoyulmaqta iken.

Biz türkche yézilghan bu kitabning utuqliri heqqide aldi bilen türk oqurmenlerdin ozan akinchi ependi bilen pikirleshtuq. Ozan ependi türkiyede qisimliq téléwiziye tiyatirlirida rol élip, közge körünüwatqan aktiyorlardin biri bolup, u özining “Men kalman” namliq kitabtin tesirlen'gen bir oqurmen bolupla qalmay, öz nöwitide yene rézhissorluq kespi bilen shughulliniwatqan abduraxman ependi bilen, bir sahediki pikirdash, semimiy dostlar sanilidighanliqini tonushturup ötti. 

Ozan ependi “Men kalman” namliq kitabtin, özining erkek bolush süpiti bilen alghan eng chongqur tesiratini bayan qilip: “Men bu kitab arqiliq jesur bir kishi bilen tonushtum, yeni aptor abduraxman Uyghur öz türük giriptar bolghan kalman sindromi késellikini, her qandaq bir er kishining wujudila emes rohining qobul qilmiqi ajayip müshkül bir ish. Aptorning bu késelni étirap qilishi we hetta özining shu xil késellik bilen ötken hayatini kitab qilip yézip chiqishi bolsa ajayip qeyserlik telep qilidu. Men buningdin bek tesirlendim” deydu.

Mezkur kitabning, Uyghur yazghuchi teripidin yézilghan shundaqla Uyghurlar heqqidiki oqughan, tunji kitabi ikenlikini alahide tekitligen ozan ependining bildürüshiche, aptorning Uyghurlar hayati we sherqiy türkistan weziyitini oqurmenlerning köz aldigha janliq gewdilendürüp béreleydighan teswirlirining kitabning eng ehmiyetlik yene bir teripi dep qaraydighanliqini otturigha qoydi. 

U bu heqte aptor tughulup ösken, yashighan aqsu, kelpin, ürümchi dégen jaylarning teswirliridin, Uyghur yéza hayatining qandaq bolidighanliqini köz aldigha élip kelgenlikini, aptorning bashlan'ghuch mektep oqughuchisi waqtidiki kechmishliridin, xitay hökümitining Uyghur balilirini kichikidinla assimilyatsiye qilish gherizide ikenlikidek Uyghur milliti yüzliniwatqan weziyet heqqide ilgiri bilmigen bilimlerge ige bolghanliqini sözlep ötti. Uning hés qilishiche, abduraxmanning erebistan'gha bérip hej qilish üchün sherqiy türkistandin qéchip afghanistan, pakistan qatarliq oxshimighan yurtlarni kézishtek xeterlik we japaliq seper kechürmishliri, Uyghurlarning hetta hej qilishningmu, intayin müshkül ikenlikidek ré'alliqni yorutup bergen. 

Bu arida u yene öziningmu ezeldin, “Türklerning ata yurti hésablan'ghan sherqiy türkistanda xitay hökümitining élip bériwatqan siyasetlirige qarshi ikenlikini” mu ipadilep ötti. U yene: “Kitabta, abduraxmanning yurtidin ayrilip, gollandiye, türkiyelerde Uyghurlar bilen uchrishish, yashash, erkin ellerdiki kishilerning qandaq yashaydighanliqini körüp, sélishturush dawamida, esli özi hés qilip yételmigen, adettikidek qobul qiliwalghan xitay hökümitining, jem'iyetning özide qaldurghan iskenjilirini, xorluqlarni, adaletsizliklerni heqiqiy hés qilishi we erkinlik istikining oyghinishning jeryanliri méni tolimu chongqur tesirlendürdi” deydu.

Ozan ependi yene kitabning yézilish uslubi heqqide toxtalghanda, aptorning chin hékayilirini eng tebi'iy shekilde bayan qilghanliqidin bekmu söyün'genlikini, her qandaq oqurmende kitabni oqughan haman abduraxman bilen söhbetlishiwatqandek tuyghu peyda qilalaydighanliqini eskertip, her qandaq bir kishi bu kitabni oqup körüshi kérek dep tewsiye qildi.

Abduraxman öz türk ependining éytishiche, u kitabini gerche türkche yazghan bolsimu, uni neshr qildurush aldida türk we Uyghur yazghuchilarning shundaqla özi muhim bilgen bezi kishilerning pikrini alghan. Shu qatarda kanadadin söhbitimizge qatnashqan sha'ir tuyghunjan abduweli, abduraxman Uyghur öztürkning “Men kalman” namliq kitabini neshr qilinishtin burunla oqup, öziningmu tégishlik pikir qatqanliqini, shundaqla aptorning hékayiliridin özining intayin chongqur tesirlen'genlikini éytti.

Tuyghunjan ependim kitabning ijtima'iy ünümining zor we ehmiyetlik bolidighanliqigha ishinidighanliqini bildürdi we kalman sindromi késelliki heqqide yézilghan türkiyede tunji kitab, Uyghurlar üchünmu tunji kitab sanilidighan bu kitabta, “Aptor abduraxman öztürkning özi shundaqla özige oxshash her türlük késellerning azabigha uchrighuchilarning ichki dunyasini échip béripla qalmastin, yene Uyghur jem'iyitining qarangghu tereplirini, jem'iyet exlaqidiki yoshurun késelliklerni hetta hijrettiki Uyghur teshkilatlirida mewjut bolup turuwatqan mesililerni dadilliq bilen échip körsitishke jür'et qilghanliqining özi zor terbiyiwi ehmiyetke ige” dep baha berdi. Tuyghunjan abduweli ependi yene aptorning kechmishliri kishilerge rohiy we psixika jehetlerdinmu éghir bésimlarni élip kéliwatqan kalman sindromi késellikini yéngishigha ilham bergendin bashqa bu késellikni dawalash jehette mezkur kitabning kelgüside méditsina tetqiqati üchünmu paydilinish qimmitige ige bölishi mumkin dégen qarashlirini otturigha qoydi. 

Sha'ir tuyghunjan yene kitabning bedi'iy utuqlirigha baha bérishke toghra kelgende, “Bu kitabni, romanni bahalighandek bahalash muwapiq bolmaydu”, dep qaraydighanliqini bildürüp, abduraxmanning “Gerche kespiy yazghuchi bolmisimu, emma uning özining béshidin kechürgen hayat hékayilirini artuqche yasalmiliqtin xali halda, tebi'iy bayan qilghanliqining özi, del kitabning özgiche qiziqturush küchini ashuridighan utuqluq teripi” dep otturigha qoydi. U axirida yene, bu kitabning neshrdin chiqishi téximu köpligen kishilerning Uyghur jem'iyiti, Uyghurlarning béshidin kechürüwatqan ré'alliqliri bilen tonushushidimu belgilik uchurlar bilen teminleydighanliqi hemde Uyghurlarning öz hékayilirini yézishigha, qoligha qelem élishighimu ilham bolushini ümid qilidighanliqini bildürdi.