Ürümchi da'iriliri musulmanlar qebristanliqidin görlük sétiwélishni chekligen

Muxbirimiz gülchéhre
2018.06.21
qebristanliq.jpg Uyghur diyaridiki melum qebristanliq.
Social Media

Xitay da'irilirining Uyghur diyarida musulmanlarning méyit uzitish ishliridin tartip, depne ishlirighiche bolghan milliy we diniy murasimlirigha qoyuwatqan türlük cheklimilerning kücheytilgenliki melum. Ürümchidiki yerlik ahalilerning musulmanlar qebristanliqidin aldin yerlik sétiwélishi cheklen'gen. 

Radiyomizgha “Ürümchidiki musulmanlar qebristanliqidin emdi yerlik sétip bérilmeydighan boptu,” dep uchur yetküzülgen bir kishining yazma melumatigha asasen éniqlash élip barduq. 

Dégendek, ürümchidiki melum musulmanlar qebristanliqida közetchilikte turuwatqan bir kishi 2018-yili kirgendin bashlap özi közetchilik qiliwatqan mushu qebristanliqni qoshqanda ürümchide bar bolghan 3 jaydiki musulmanlar qebristanliqining héchqaysisidin görlük yer sétip bérilmeslik heqqide höjjet barliqini bildürdi. Bu kishining chüshendürüshige qarighanda, ürümchi sheherlik milliy we diniy ishlar komitétining uqturushida yer qis bolghanliqi seweblik ürümchidiki ahalilerge musulmanlar qebristanliqidin aldin görlük yer sétip bérishke bolmaydighanliqi belgilen'gen iken. Bu belgilime bu yildin bashlap ijra qilinip kelmekte iken. 

Bu kishining éytishiche, da'iriler birdin artuq görlük yer sétiwalidighan ehwallarni tosush üchün bu belgilimini chiqarghan iken. Lékin ürümchidiki bu mazarliqta yenila görlük üchün ajritilghan orunlar bar bolup, hazirqi ijra qiliniwatqan belgilime boyiche saqchi orunliri, doxturxana we xelq ishliri orunlirining ispati toluq bolmay turup qaza qilghuchining uruq-tughqanlirigha görlük yer sétip bérilmeydiken, peqet ispati toluq bolghanda 5180 yüen tölep bir kishilik görlük yer sétiwélishqa hemde shu küni depne qilishqa bolidiken. 

Ürümchidiki musulmanlar qebristanliqidin aldin görlük yer sétiwélishqa bolmaydighaniqi heqqidiki belgilime ürümchidiki xitay qebristanliqliridimu oxshash ijra qiliniwatamdu-yoq? bu heqte ürümchi sheherlik diniy we milliy ishlar tarmaqlirigha qilghan téléfonlirimiz ulanmidi. Lékin ürümchidiki eng chong we eng kona xitay qebristanliqi bolghan sheherlik 1-qebristanliqtin téléfonimizni alghan xitay xadim “Görlük yer sétiwélishqa héchqandaq cheklime yoq, bizge undaq bir höjjet chüshmidi,” dep jawab berdi. 

Xitay hökümitining Uyghurlargha qaratmiliq yürgüzüwatqan siyaset-tedbirliridin, Uyghurlarning diniy we milliy kimlikila emes, belki toy-tökün, nezir-chiragh, depne ishlirini öz ichige alghan örp-adet, turmush usullirinimu xitaylashturushni meqset qiliwatqanliqi her tereplerdin melum bolmaqta. Atalmish “Ikki yüzlimichi” lerni tazilash we dinsizlashturush heriketliride hetta bezi jaylarda da'irilerning Uyghur kadirlarni özini “Dinsiz” dep élan qilishqa, ölgendin kéyin özlirini xitayche usulda köydürüp depne qilish heqqidiki wesiyetnamige qol qoyushqa mejburliniwatqanliqimu inkas qilin'ghan idi. 

Washin'gtondiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi yéqinda élan qilghan “Xitay hökümiti özining assimilyatsiye siyasitini ‛dinni xitaychilashturush‚ arqiliq kücheytmekte” namliq doklatida “Dinni xitaychilashturush -diniy étiqadni pütünley kontrol qilish istratégiyesini emelge ashurushni meqset qilghan siyasetning axirqi qismidur,” déyilgen. Uningda Uyghurlarning barliq diniy étiqad pa'aliyetliridin bashqa yene ularning kündilik hayatidiki örp-adetlirigiche xitay hakimiyitining nazariti astigha élin'ghanliqi körsitip ötülgen. Da'irilerning hetta Uyghurlarning toy-tökün, nezir-chiragh, ölüm-yitim we depne murasimlirighiche qol tiqip, ularni zor küch bilen xitaylashturushqa urunuwatqanliqi tenqid qilin'ghan idi. 

Bir yildin buyan xitay da'irilirining Uyghurlarni keng kölemde tutqun qilip, “Yépiq terbiyelesh merkezliri” ge solishi yaki qamaq jazalirigha höküm qilishi bilen teng bezi jaylarda yene jinaza we depne ishlirigha 15 tin artuq adem qatnashmasliqni belgilep ijra qiliwatqanliqi melum.

Xitay da'irilirining yéqindin buyan pütün Uyghur diyarida, hetta Uyghurlar nopusi mutleq küp sanni igileydighan jaylardimu jeset köydürüsh orunlirini qurushni kücheytkenliki türlük guman we qiyaslarni meydan'gha keltürmekte. 

Mushundaq jiddiy bir weziyette Uyghurlarning görlük yer sétiwélishighimu cheklimilerning qoyulushi bezi közetküchiler ilgiri sürüwatqandek, bu Uyghurlarningmu jesetlirining köydürüp depne qilishtek bir yönilishke mejburlinidighanliqidin dérek béremdu-qandaq? ürümchi musulmanlar qebristanliqidiki közetchi xadim bu so'alimizgha “Bu heqte téxi bir nerse anglimiduq, undaqmu bolup ketmes...” dep müjmel jawab berdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.