Alte milyun ikki yüz ming parche xish üchün tarim wadisida köydürülgen hésabsiz toghraqlar

Shinjang ishlepchiqirish-qurulush armiyesining aqsu rayonidiki polk meydanliri tarim deryasining ottura éqimida boz yer achmaqta (menbe: shinjang téléwiziyesi)

Yéqindin buyan ashkara boluwatqan pakitlar shuni körsettiki, tarim deryasining töwen éqimining üzülüp qélishi we bu yerdiki bipayan tebi'iy toghraqliqlarning qurup kétishi hergizmu Uyghur éli ékologiyesidiki tebi'iy hadise emes.

Toghraq hayatliq dunyasida uzun ömür körüshning simwoli shundaqla qumluq ékologiyesidiki tebi'iy qarawul. Uyghur xelqi arisida “Toghraq ösüp chong bolghiche ming yil, qurughanda tik turup ming yil, yerge yiqilghandin kéyin yene ming yil yashaydu” dégen söz bar. Qurghaq rayon muhitini tetqiq qilghuchilar bir tüp toghraqning öz etrapidiki xéli köp qumni tizginlep turidighanliqini ilmiy deliller bilen ilgiri süridu.

Halbuki, 1950 - yillardin buyan tarim deryasining ottura we töwen éqimlirida memuriy buyruq bilen tebi'etke qarshi élip bérilghan nechche on yilliq sün'iy buzghunchiliq netijiside bu rayonda mölcherlesh qiyin bolghan ékologiyelik buzulush yüz bergen. 1960 - Yillardin bashlap xitay hökümitining atom bombisini sinaq qilish bazisi teklimakan qumluqining sherqiy shimali qismida yeni lopnor kölidin anche yiraq bolmighan ademsiz chölde jiddiy rewishte qurulush bashlighan. Éghir tiptiki herbiy aptomobillarning qumluqta rawan méngishigha kapaletlik qilish üchün eyni waqitta mexpiy türde xish yol qurulushi pilanlan'ghan. 1966 - Yilidin bashlap chaqiliq nahiyesining melum nuqtisidin teklimakan qumluqini boylap uzunluqi 100 kilométirdin ashidighan qumluqtiki xish yol qurulushi yasalghan. Melum bolushiche, mexpiy türde yasalghan bu yolgha jem'iy 6 milyun 200 ming parche xish ishlitilgen bolup, bu xishlarni teyyarlash üchün eyni dewrde hésabsiz toghraqlar köydürülgen. Shinjang téléwiziye istansisining “Muhit we tereqqiyat” programmisi ishlep tarqatqan tarim deryasining töwen éqimi heqqidiki höjjetlik filimde bezi pakitlar diqqetni chékidu.

Mezkur höjjetlik filimdin melum bolushiche, 1970 - yili dashköl su ambiri pütüp tarim deryasining yoqiri éqimidin kélidighan su üzüp tashlan'ghandin kéyin chaqiliq nahiyesi tewesidiki tebi'iy toghraqliqlar keng kölemde qurushqa bashlighan. Bügünki künde xitay taratqulirida “Shangxey jénis dunya rékortigha kirgüzülgen qumluqtiki eng uzun xish yol” dep nam bérilgen bu namsiz yol qurulushimu, bu rayondiki sanaqsiz toghraqlarning hayatigha zamin bolghan. Su menbesining üzülüshi chaqiliq nahiyesining kona yéngisu qatarliq qanchilighan kent - mehellilirini xarabige aylandurup, Uyghur déhqanlirini öy - makanlirini tashlap köchüp kétishke mejbur qilghan.

1990 - Yillarning axiriliridin bashlap tarim deryasining ottura we töwen éqimlirida körülgen ékologiyelik muhittiki éghir aqiwetler xitay merkiziy hökümitinimu teshwishke salghan. Bolupmu, her yili etiyazda béyjing shehiri qum boranlirining biwasite hujumigha uchrashqa bashlighandin kéyin xitay merkiziy hökümiti Uyghur éli ékologiyesini qayta tüzesh üchün meblegh sélishqa mejbur bolghan. 2001 - Yili “Gherbiy rayonni échish” shu'ari bilen xitay merkiziy hökümiti tarim deryasining ékologiyelik muhitini uniwérsal tüzeshke 10 milyard 700 milyun som meblegh salghan. Lékin, mebleghning jayigha ishlitilmesliki, dawamliq boz yer échish hemde sudin pilansiz paydilinish sewebidin tarim deryasi bilen könchi deryasining töwen éqimidiki susizliq mesilisi hel bolmayla qalmastin, belki yene nechche yüz ming mo tebi'iy toghraqliqlar dawamliq qurup mangghan. 2009 - Yilidiki “5 - Iyul ürümchi weqesi” din kéyin xitay da'iriliri yene 9 milyard somdin artuq meblegh sélip tarim deryasining töwen éqimigha su qoyup bérish qurulushini qayta bashlighan, lékin buning emeliy ünümining zadi qandaq bolidighanliqini mölcherlesh yenila qiyin halette turmaqta iken.

Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.