Tébbiy mutexessisler: “Salametlik arxipi turghuzush we DNA ewrishkisini toplashning xetiri bar”

Xitay taratqulirida 2017-yil 30-öktebirgiche, Uyghur aptonom rayonidiki 18 milyon kishining “Heqsiz salametlik tekshürüshi” ge qatnashturulghanliqi, buning ichide 13 milyon kishining shexsiy salametlik uchurlirining arxiplashturulghanliqi xewer qilindi. Ziyaritimizni qobul qilghan tébbiy sahediki mutexessisler, Uyghur élidiki “Heqsiz salametlik tekshürüshi” heqqide özlirining gumaniy qarashlirini bayan qildi. Ular, Uyghurlarning pütkül millet gewdisi boyiche shexsiy salametlik arxipining turghuzulushi guman qozghaydu, dédi hemde insanlardiki bi'ologiyilik kimlik bolghan DNA ewrishkisi we uningdin paydilinishning da'irisi heqqide toxtaldi.

Bultur 9-ayda Uyghur aptum rayon da'iriliri bashlighan “Omumiy xelq heqsiz salametlik tekshürüsh” xizmiti yéqinda ayaghlashti. Xitay hökümet taratqulirida bir yil dawamlashqan ahaliler heqsiz salametlik tekshürüshige Uyghur aptonom rayonida 18 milyon 840 ming ahale qatnashturulup, bularning ichide 13 milyon 960 ming kishining salametlik arxipi turghuzulghanliqi we buninggha 1 milyard 580 milyon yüen xelq puli serp qilin'ghanliqi alahide eskertilip, bu hökümetning Uyghur aptonom rayonidiki her millet xelqige qilghan ghemxorluqi dep teriplendi.

“Atalmish ahaliler heqsiz salametlik tekshürüshi” xitay hökümet da'iriliri teripidin kökke kötürülüp medhiliniwatqan bolsimu, emma Uyghurlar qattiq basturulushqa uchrawatqan bir mezgilde da'irilerning pütkül Uyghur diyarida omimiyüzlük élip barghan mezkur herikiti chet'ellerdiki Uyghur jama'iti arisida guman qozghawatqan mesililerning biri dep qarilip, xitay hökümitining pütkül Uyghur rayonida ahalilerdin qan élip tekshürüshi we her bir kishi üstidin salametlik arxipi turghulishida melum shum meqset barliqi ilgiri sürülmekte.

Amérikidiki tébbiy mutexessislerdin kolombiye uniwérsititning tébbiy ilim tetqiqatchisi memet imin ependi, we yaponiyede gén tetqiqatida doktorluq unwani alghandin kéyin nöwette washin'gtondiki melum doxturxanida ishlewatqan doktor jür'et obul ependi qatarliqlar, Uyghurlar üstidin élip bérilghan omumiy xelq heqsiz salametlik tekshürüshi we arxip turghuzushigha qarita gumaniy qarashlirini birqanche nuqtilardin izahlidi.

Xitay hökümiti shunche zor meblegh ajritip, pütün Uyghur millitining salametlikini heqsiz tekshürüshi we arxiplashturushi néme üchün xelq'arada ghulghula we tenqidke uchrawatidu?

Nyo-yorktiki kolombiye uniwérsitining tébbiy ilim tetqiqatchisi memet imin ependining qarishiche, kishilerning salametlik ehwalini arxip qilip saqlash esli tibabette jiddiy késellerni qutquzushqa paydiliq bolsimu, emma Uyghurlargha qarita basturush küchiyiwatqan bir mezgilde xitay hökümitining Uyghurlarning salametlikini heqsiz tekshürüsh we arxip turghuzushi guman qozghaydu. Hazir xitay hökümitining Uyghurlarning salametlik ehwalini keng-kölemde arxiplashturushigha qarita gumaniy qarashlarning turghuzulushi we naraziliq qozghilishi tebi'iy ehwal. Bu 2-dunya urushi mezgilide xitay hökümitining yaponiyeni “Xitay xelqini tébbiy tetqiqatta tejribe obyékti qildi” dep eyipliginige oxshash ehwal.

Memet imin ependi yene amérika qatarliq gherb döletleliride kishilerning salametlik ehwali qandaq shara'itta arxip qilip saqlinidu, dégen mesile heqqide toxtaldi.

Memet imin ependining bildürüshiche, gherb döletliride asasen ikki xil kishiler topining DNA ewrishkisi yighilidighanliqini bildürüp, bir xil tébbiy meqsette bolsa, yene bir xili türmidiki jinayetchilerning tekshürüsh obyékti qilinidighanliqini bildürdi. Uning qarishiche, amérikada jinayet ötküzüp türmige kirgenlerning DNA ewrishkisi élinidighan bolup, bu sanliq melumat shu kishining ilgiri ötküzgen jinayiti we bundin kéyin jinayet ötküzüsh nisbitini höküm qilishta paydilinidu. Emma xitay hökümitining pütün Uyghurlarning salametlikini arxiplashturushi we DNA ewrishkisini néme meqsette yighiwatqanliqi hazirqi shara'itta éniq höküm qilghili bolmaydighan bir ehwal. Shunga xitay hökümitining shexslerning salametlik ehwalini arxiplashturushi we DNA ewrishkisini yighishi kishiler neziride normal bolmighan ehwal dep qaralghan we her xil perez we gumanlargha seweb bolghan.

Nyo-yorktiki kolombiye uniwérsitining tetqiqatchisi memet imin ependi we yaponiyede gén tetqiqati boyiche doktorluq ilmiy unwanigha érishken jür'et obul ependiler yene DNA uqumi heqqidimu toxtaldi.

Memet imin ependining bildürüshiche, shexslerning DNA ewrishkisi shu shexsning bi'ologiyilik kimliki bolup, nöwettiki téxnikida DNA ewrishkisini tekshürüsh arqiliq shexke munasiwetlik a'ile nesebi, uning irqiy kimliki, mijez-xaraktéri, eqil-idraki qatarliq köp xil ehwallarni bilish, tetqiq qilish hetta her xil yaman gherezde paydilinishmu mumkin iken. Memet imin ependi nöwette DNA téxnikisi arqiliq ösümlüklerde nesil özgertish, yéngi sort yétildürüsh qatarliq omumlashqan ehwallarni neqil élip, eger bu xil nesil özgertish melum yaman niyette insanlargha éghir xeter élip kélishi mumkin, dédi.

Jür'et ependi we memet imin ependiler yene xelq'arada we gherb démokratik döletliride shexslerning DNA ewrishkisini toplashtiki qanuniy tertipler heqqidimu toxtaldi.

Ular, xitay hökümitining nöwette Uyghurlarning saghlamliq ehwali üstidin arxip turghuzushi we DNA ewrishkisini toplashtek qanunsiz qilmishining jiddiy diqqet qozghishi lazimliqini bildürdi.

Jür'et ependi kishilerning shexsiyitige yatidighan n n a ewrishkisining xitay hökümet da'iriliri teripidin mejburi toplinishining Uyghurlargha élip kélidighan xetiri heqqide toxtilip, nöwette xitay hökümitining Uyghurlarning DNA ewrishkisini keng-kölemde toplishi, Uyghurlarni téximu qattiq kontrol qilish meqsitide boluwatqanliqini tekitlidi.

Memet imin ependining qarishiche, xitay hökümitining Uyghurlarning DNA ewrishkisini bu qeder keng toplishi, chet'ellerde xitaygha qarshi pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur pa'alyetchilirigimu psixik jehettin hujum qilish qorali bolush éhtimali barliqini eskertip, chet'ellerde uruq-tughqanliri bar Uyghurlarning DNA ewrishkisi arqiliq shu a'ile ezaliriningmu saghlamliq ehwaligha da'ir bezi ehwallar ashkarilinidighanliqi, bu arqiliq xitay xewpsizlik organlirining chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur aktiplirigha psixik jehettin hujum qilish éhtimalliqimu barliqini bildürdi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin söhbetning tepsilatini anglishaysiler.