Nuriy türkel “Amérikaliq yehudiylar komitéti” gha Uyghur mesilisini tonushturdi

Amérika xelq'araliq dini erkinlik komitétining komissari nuriy türkel 11-awghust küni “Amérikaliq yehudiylar komitéti” ning teklipige bina'en bir sa'etlik sin yighinigha qatniship Uyghurlarning nöwettiki weziyiti heqqide chüshenche berdi we anglighuchilardin kelgen so'allargha jawab berdi.

“Amérikaliq yehudiylar komitéti” amérikadin sirt yawropa, asiya-ténch okyan, afriqa we latin amérikasidiki dölet we rayonlardimu pa'aliyet körsitidighan gholluq xelq'araliq organ bolup, u yersharidiki yehudiylani qollash, irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush, démokratik qimmetlerni qoghdash we uni teshebbus qilishni özining asasiy nishani qilghan. Bu organ ilgiriki ziyaret programmilirigha qaraydighan bolsaq, ular arisida amérika, gérmaniye, en'gliye, girétsiye qatarliq nurghun döletlerning dölet rehberliri, tonulghan siyasiyonlar, kishilik hoquq lidérliri we shundaqla bir qisim dangliq cholpanlarningmu barliqini körimiz.

Nuriy türkel ependi bügün radiyomizning bu heqtiki ziyaritini qobul qilghanda özining “Amérikaliq yehudiylar komitéti” dek nopuzluq we tesir küchi zor bir organning teklipi bilen dunyaning herqaysi jayliridin qatnashqan 800 din oshuq anglighuchigha Uyghurlar heqqide chüshenche bergenlikidin xursen bolghanliqini éytti.

Nuriy türkel ependi bu yighinda özining shexsi sergüzeshtliridin chiqish qilip turup, Uyghurlar yillardin buyan uchrighan medeniyet, til, din cheklimilirini chüshendurdi shundaqla xitay hakimiyitining bu zulumining jaza lagérlirini yolgha qoyush, yuqiri téxnikiliq saqchi döliti sistémisi arqiliq mutleq qamalni ishqa ashurushi netijiside yehudiy qirghinchiliqidin kéyin insaniyet tarixida körülgen eng chong jinayet derijisige bérip yetkenlikini qeyt qildi.

Nuriy türkel meyli özining sözi dawamida bolsun yaki anglighuchilardin kelgen so'allargha jawab bergende bolsun Uyghur élidiki zulumning peqetla bir bésim bolushtin halqip ketkenlikini, uning “Irqiy qirghinchiliq” ikenlikini tekitlidi. U radiyomiz yerliktin igilligen uchurlarni tilgha élip turup hazirghiche Uyghur élide yolgha qoyuluwatqan siyasetlerdin ashkarilan'ghan melumatlar, lagér shahidlirining ispatliri we bashqa hertürlük tettqiqat netijilirining buni toluq ispatlaydighanliqini éytti.

Nuriy türkel ependi yene anglighuchilarning musulman döletlirining bu mesilidiki süküti heqqidiki so'aligha izahat bergende xitay hakimiyitining musulman döletler bilen iqtisadiy yardem asasidiki diplomatiye arqiliq “Sükütni sétiwélish” ni nahayiti ongushluq yolgha qoyuwatqanliqini, bundin bashqa türlük teshwiqat yolliri arqiliq saxta teshwiqat tarqitiwatqanliqini éytti. U türkiyeni misal qilip türkiye gerche hazirghiche köpligen Uyghur panahlan'ghuchilargha quchaq achqan bolsimu biraq ochuq-ashkara meydanini ipadiliyelmeywatqanliqini, pakistan, se'udi erebistan we pelestinningmu bu mesilide xitay terepte turushining kishini epsuslanduridighan bir menzire ikenlikini bildürdi. U yene en'gliye, firansiye téxi yéqinda awaz chiqarghan bolsimu, biraq natsistlar dewrini bashtin kechürgen, fashizimgha qarshi eng baldur awaz chiqirishi kérek bolghan gérmaniye hökümitining hélihem süküt qiliwatqanliqini bildürdi.

Yighinda nuriy türkel ependidin soralghan so'allar ichide yene eger prézidént tramp qayta saylinalmay, démokratchi namzat jo baydin prézidént bolghan teqdirde amérikaning hazirqi Uyghur siyasitide özgirish bolamdu, dégen so'almu bar idi. Bu so'al hazir amérikadiki keng Uyghur jama'itimu küchlük diqqqet qiliwatqan we munazire qiliwatqan bir so'al idi.

Nuriy türkel ependi buninggha jawab qayturghanda aldi bilen özining hazirqi hökümetning Uyghur mesiliside xitay hökümitige qarshi alghan nahayiti dadil, roshen we misli körülmigen tedbirliridin nahayiti pexirlinidighanliqini bildürdi. U amérika dölet mejlisining her ikki partiyedin bolghan ezaliri mutleq köp awaz bilen birlisheligen noqtining del Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanuni bolghanliqini, her ikki partiye ezalirining xitayning Uyghur élide yürgüzüwatqan siyasetliridin narazi ikenlikini tekitlidi. Biraq u amérikaning ilgiriki hökümettin orun alghan bir qisim siyasiyonlar ichide hazirqi hökümetning tedbirlirini “Bek éghir bolup ketti, biz xitayni xapa qilip qoyduq” dep qaraydighanlarningmu yoq emeslikini eskertip, mana bu xil xata qarashning özide endishe yaritiwatqanliqini éytti. U shunga Uyghur mesilisining bir qisim siyasetchiler teripidin siyasiylashturulushigha qarshi turidighanliqini, Uyghur mesilisining hergizmu jumhuriyetchiler partiyesining siyasi'iy kozuridek körülmesliki, buning insaniy mesile ikenlikini tekitlidi. Nuriy türkel yene, gerche jo baydin ependi Uyghur mesilisi bilen xéli burunla tonushqan péshqedem bir déplomat bolsimu biraq uning Uyghur mesilisidiki meydanini roshen namayan qilidighan bir siyasitini körmeslikning özini qayghugha séliwatqanliqini éytti. Shunga u jo baydin terepni hazirqi hökümetning Uyghur siyasitini tenqidleshtek istratégiyeni qollinish ornigha özlirining Uyghurlar uchrawatqan zulumni ayaghlashturush üchün néme qilidighanliqi heqqidiki konkrét pilan-qedemlirini békitishke chaqirdi.

Nuriy türkel ependi radiyomizgha qilghan sözide mana mushundaq Uyghur mesilisini siyasiylashturushqa qarshi turup, uni ammiwi bir heriketke aylandurush üchün ““Amérika yehudiylar komitéti” gha oxshash ammiwi organlarning qollishigha érishishining ehmiyiti zor bolidighanliqini bildürdi.