Nuri türkel: “Amérika ‛Uyghur qanun layihesi‚ ni xitaygha qarshi ishlitishi kérek”

28-May “Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanun layihesi” amérika awam palatasida mutleq köp awaz bilen maqulluqtin ötti. Bu tarixta tunji qétim diniy étiqadi sewebidin ziyankeshlikke uchrighan Uyghur we xitaydiki bashqa musulman xelqlerning hoquqini ilgiri sürüsh üchün tüzülgen qanun layihesi bolup hésablinidu. Bu yene amérikaning xitaygha qaratqan siyasitide xitay hökümitining öz puqralirining, bolupmu Uyghurlarning diniy erkinlikige dexli-teruz qiliwatqanliqigha alahide diqqet qiliwatqanliqini bildüridu.

8-Iyun amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining komissari nuri türkel ependi “Dewr” zhurnilida bu heqte obzor élan qildi. U amérika hökümitini xitayning diniy ziyankeshlikke chétishliq emeldarlirining amérikadiki mal-mülkini tonglitish, ularning wizisini bikar qilish qatarliq usullar arqiliq xitaygha qarshi tedbir qollinishqa chaqirdi.

Nuri türkel ependi maqaliside yéqindin buyan amérikaning ichki qismida qalaymiqanchiliqlar chiqiwatqan bolsimu, emma Uyghur mesilisi yenila amérikaning küntertipide ikenlikini tekitlidi. U mundaq dédi: “Amérikaning ichki qismidiki ijtima'iy mesililer amérikaning Uyghur mesilisige qarita himayisini suslashturuwétidighan mesililer emes. Derweqe, amérika xelqning diqqiti bu sewebtin burilip kétiwatidu, lékin amérika hökümitining qararida özgirish bolghini yoq. Amérika üchün Uyghur mesilisi adalet mesilisidur.”

Mezkur obzorgha asaslan'ghanda, “Uyghur kishilik hoquq siyasiti qanun layihesi” arqiliq amérika hökümiti xitayda Uyghur qatarliq musulman milletlerge ziyankeshlik qilishta jawabkarliqi bolghan xitay emeldarlirigha qarita iqtisadi jaza we wiza cheklimisi qoyalaydiken. Uningdin bashqa yene amérika fédératsiye tekshürüsh idarisi amérika tupriqidiki Uyghurlarni xitayning tehditi we parakendichilikidin qoghdash heqqide dölet mejlisige doklat béridiken. Buningdin bashqa bu qanun yene amérikadiki memuriy organlarning Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichiliki heqqide doklat teyyarlashni, jümlidin jaza lagérlirida tutup turuluwatqanlarning sanini resmiy éniqlap chiqishni telep qilalaydiken.

Nuri türkel ependi xitayda Uyghur we bashqa musulman milletlerning ziyankeshlikke uchrash mesilisige chétishliq xitay emeldarlirining az emeslikini eskertti. U bu qanun arqiliq ularning hemmisini chekliyelmisimu, lékin xitaygha küchlük agahlandurush béreleydighanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Bu elwette jaza qanuni emes, lékin bu qanun resmiy ijra bolghanda, uning xitaygha körsitidighan tesiri nahayiti zor bolidu.”

Obzorda yene Uyghurlargha munasiwetlik ikkinchi qanun layihesi- “Uyghurlarning mejburiy emgekke sélinishining aldini élish qanuni” gha alaqidar mezmunlarmu tilgha ilin'ghan. Bu qanun layihesi arqiliq amérika tamozhnasi we amérika chégra qoghdash idarisi Uyghur rayonida ishlepchiqirilghan her qandaq mehsulatni “Mejburiy emgekning mehsuli” dep bir terep qilalaydiken. Bu qanun layihesi herqandaq bir amérikaliq istémalchini adaletsiz emgekning mehsuli bolghan buyumlarni ishlitishtin saqlap qalidiken.

Nuri türkel ependi amérikaliqlarning “Herqandaq bir xelq yaki ijtima'iy topluq tarixiy, diniy we irqiy seweblerdin kolliéktip halda jazalanmasliqi we irqiy qirghinchiliqning qurbani bolmasliqi kérek,” dégen chüshenche bilen chong bolidighanliqini, shunga Uyghur mesilisining amérikadiki muhim bir témigha aylan'ghanliqini bildürdi. U yene munularni bildürdi: “Uyghur mesilisi amérikada partiye, sinip, idé'ologiye ayrimastin hemme ortaq köngül bölidighan mesilige aylandi. Shunga ‛Uyghur qanun layihesi‚ ning ijra bolidighanliqigha nisbeten ümidim zor.”

U axirida mundaq dédi: “Washin'gtonning yéqinqi yüzlinishidin qarighanda, prézidént tramp mezkur ‛qanun layihesi‚ ge qaysi shekilde bolmisun, choqum imza qoyidu, dep oylaymen.”