Xitay pakistandiki bir qisim Uyghurlarni “Irqi qirghinchiliq sayahiti” ge aparghan

Ghulja qazanchi milliy örp-adet sayahet rayonida pakistan taratqu xadimliri ussul oynawatqan körünüsh. 2024-Yili 22-awghust, ghulja

Chet ellerdiki Uyghurlar qolliniwatqan feysibok, instgram qatarliq bezi ijtima'iy taratqularda yéqinqi künlerde, xitay hökümitining teklipi bilen pakistandin Uyghur diyarigha barghan 10 kishilik bir ziyaret ömikining qolida xitayning qizil bayraqlirini kötürüshüp, ürümchi, qeshqer, korla qatarliq jaylarda xitay hökümet da'iriliri orunlashturghan alahide chong ziyapet, ékskursiye we naxsha-ussul nomurlirini tamasha qiliwatqanliqi hemde “Shinjangda her millet musulmanliri bayashat yashawétiptu” dep aghzi-aghzigha tegmey maxtishiwatqanliqigha da'ir süret we sinliq körünüshler tarqitilmaqta.

Yillardin buyan xitay hökümitining pakistandin ömek teshkillep Uyghur diyarida ziyaret qildurup kéliwatqanliqi yéngiliq bolmisimu, bu nöwet atalmish “Pakistan soda-sana'etchiler wekilliri ziyaret ömiki” de Uyghur doppilirini kiyiwalghan kishilerning asasliq salmaqni igilishi diqqet tartidu.

Ijtima'iy taratqularda bu heqte Uyghurlar tarqitiwatqan tenqidiy uchurlardimu, bu qétim xitayning alahide teklipi bilen pakistandin Uyghur diyarigha bérip tamasha qiliwatqanlarning Uyghurlar ikenliki tilgha élinmaqta.

Facebook/Abdul Aziz

Pakistanda izchil halda xitayning Uyghurlargha qaratqan irqi qirghinchiliqigha qarshi ashkara pa'aliyet élip bériwatqan ömer Uyghur ijtima'iy pa'aliyet sorunlirida we ijtima'iy taratqu hésablirida chaqiriq élan qilip, pakistan jama'itini xitayning teshwiqatlirigha ishenmeslikni, xitayni aqlash heriketlirini toxtitishni chaqiriq qilip kelmekte.

Pakistandiki ömer Uyghur wexpisining bashliqi, Uyghur kishilik hoquqi pa'aliyetchisi ömer Uyghurning bildürüshiche, bu ziyaret ömikini pakistandiki xitay elchixanisi we X xitay jem'iyiti birliship teshkilligen bolup, asasliq rawalpindi, gilgit, islam'abad qatarliq jaylardiki xitay elchixanisi we konsulxanisi bilen izchil yéqin munasiwette bolup, ulardin nep élip kéliwatqan X xitay jem'iyitining re'isi shundaqla islam'abad soda-sana'et birleshmisining sabiq re'isi nasirxan sahib bash bolghan bolup, ömek X xitay jem'iyiti ijra'iye komitéti re'isi ezimjan, abdul aziz, ekber qatarliq Uyghur sodigerlerdin teshkillen'geniken.

Ular 19-awghust ürümchige yolgha chiqqan hemde 20-awghusttin bashlap, ürümchi, korla, qeshqer qatarliq jaylarda pütünley xitay hökümitining chiqimi bilen ziyarette bolmaqtiken.

Facebook/Abdul Aziz

Ömer ependining éytishiche, bu ziyaret ömikidiki Uyghurlar, xitaygha yétip bara-barmayla ijtima'iy taratqular arqiliq ordu, in'gliz tillirida özlirining Uyghur rayonida Uyghur we bashqa musulmanlarning intayin bextlik inaq, xatirjem, bayashat yashawatqanliqini körgenlikini, xitayning Uyghur diyarini tereqqiy qilduruwatqanliqini, gherbning Uyghur rayoni heqqidiki xewerlirining yalghanliqini éytiship, xitayning kütkinidek “Shinjang yaxshi jay” teshwiqatini bashliwetken.

Bu ömekning terkibi we meqsetliri toghruluq tepsiliy melumat igilesh üchün rawalpindida pa'aliyet qiliwatqan X xitay jem'iyiti bilen alaqileshken bolsaqmu, téléfon'gha héchkim jawab bermidi.

Pakistanning gilgit we rawalpindi qatarliq jaylirida nöwette minggha yéqin Uyghur a'ilisi yashawatqan bolup, ular pakistan'gha yerleshkinige 50-60 yildin ashqan bolsimu pakistan puqraliqigha élinmighanliqi we döletsizlik kirizisida turuwatqini üchün, xitay hökümitining ularni pakistanda qurghan xitay muhajirlar teshkilati bolghan “X Xitay jem'iyiti” bilen birliship oxshimighan taktikilar arqiliq kontrol qilishqa urunup kéliwatqanliqi ashkarilinip kelmekte idi.

Rawalpindida yene afghanistan arqiliq pakistan'gha musapir bolup kelgen 100 ge yéqin Uyghurning hazirghiche pakistanda héchqandaq qanunluq resmiyetlerge érishelmigenliktin, hélihem xitaygha yaki afghanistan'gha sürgün qilinish xewpide turmaqta idi.

Facebook/Abdul Aziz

Pakistandiki ömer Uyghur wexpining bashliqi ömer ependi, pakistandiki Uyghur jama'itining xitay elchixanisi pakistandiki Uyghur sodigerlerdin teshkilligen bu ömekning xitay hökümitining irqi qirghinchiliqni yépish oyunigha hemdemde boluwatqanliqidin ghezepliniwatqanliqini bildürdi.

Buning aldida yeni 4-ayning 20-künidin 24-künigiche, xitay kommunistik partiyesi merkizi komitéti xelq'ara bölümining teklipige bina'en, atalmish “Pakistan yash serxilliri wekiller ömiki” ürümchi, qeshqer we atushni ziyaret qilghan, xitay da'iriliri, ularning shu yerdiki kishiler bilen chongqur pikir almashturghanliqi, ularning rayonda muqimliq, iqtisadiy tereqqiyat, diniy inaqliq, medeniyet güllinishi we küchlük tereqqiyatining heqiqiy ehwalini körgenlikini éytishqanidi. Xitay metbu'atliri ularning “Biz kishilerning da'im xushal halda ussul oynawatqanliqini köreleymiz, men shinjangdiki kishilerning turmushining heseldinmu tatliq ikenlikini heqiqiy hés qildim”, dégenlirini barliq taratqulirida teshwiq qilghanidi. Ular xitay axbaratlirigha, ürümchidiki “Térrorluq we ashqunluqqa qarshi turush” témisidiki körgezmini ziyaret qilghandin kéyin, xitayning térrorluq we ashqunluqqa qarshi turush tirishchanliqini qollaydighanliqini bildürüshkenidi.

Xitayning teklipi bilen bu qétim Uyghur diyarigha barghan gilgittiki abdul eziz isimlik Uyghur sodigerning feysibokta tarqatqan “Shinjang” sayahet xatiriliri toghruluq qisqa widiyoliridin qarighanda, bu qétim “Shinjang sayahiti” ge teklip qilin'ghan pakistanliq Uyghurlarningmu, ürümchidiki ziyaritini oxshash térrorluq we ashqunluqqa qarshi turush témisidiki körgezmini ziyaret qilish bilen bashlighanliqi melum.

Xitay terep, bu 10 kishilik ziyaret ömikige, islam'abad soda-sana'et uyushmisining re'isi nasirxan sahibni ömek bashliqi qilip aparghan bolup, Uyghur diyarida 20-awghusttin bashlap jem'iy 8 kün ziyaret orunlashturulghan.

 Uning hembehirligen bayanliridin, bu ziyaretning pütünley xitay hökümitining xirajiti we orunlashturushi bilen élip bériliwatqanliqi ashkarilinidu. Ular xitay hökümiti orunlashturghan ziyaretni ürümchidin bashlighan bolup, ularning xitay hökümet emeldarliri bilen katta ziyapetlerde tamaq yéyishiwatqanliqi, ürümchide térrorluqqa qarshi turup körgezmisi, xelq'ara chong bazar, shinjang islam instituti qatarliq xitayning békitken “Shinjang sayahet nuqtiliri” da ziyarette bolghandin bashqa, ularning yene xitay da'iriliri korla shehiride 22-awghust uyushturghan “Shinjang yaxshi jay” namliq “Gheyriy maddiy medeniyet mirasliri heptiliki” qatnashqanliqi melum.

Biz abdul eziz isimlik bu Uyghur bilen uning ijtima'iy alaqe supiliri arqiliq alaqileshken bolsaqmu so'allirimizgha jawab bermidi.

Pakistandiki xitay elchixanisining pakistandiki Uyghur muhajirlargha buningdin bir qanche ay ilgiri “Shinjang sayahiti” teshwiqatini élip barghanliqi ashkarilan'ghanidi.

Xitay elchixanisi bilen izchil halda xitay hökümiti üchün xizmet qilip kéliwatqan rawalpindidiki “X Xitay muhajirliri jem'iyiti” 5-ayning 18-küni islam'abadta “Pakistanning neziridiki shinjangning istiqbali” namliq bir muhakime pa'aliyiti ötküzgen. Yighinda Xxitay jem'iyitining re'isi muhemmed nasir xan, xitay muhajirlar birleshmisining ezasi muhemmed ezim xanlarmu qatnashqan. Xitay elchixana xadimliri yighinda Uyghur rayonidiki musulmanlar üchün dini étiqad erkinlikning barliqi, Uyghur rayonining sayahet menzilige aylan'ghanliqini nuqtiliq teshwiq qilghanidi.

Xitay da'irilirining Uyghur irqi qirghinchiliqini dawam qilip yene bir tereptin xelq'ara jem'iyetning közini “Irqi qirghinchiliq sayahetliri” bilen boyashqa urunuwatqan bir peytte, pakistandiki qismen Uyghurlardin paydilinip, Uyghurlarning özlirini “Shinjang yaxshi jay” teshwiqatigha séliwatqanliqi közetküchilerningmu diqqitini tartmaqta.

Amérikidiki nopuzluq musulmanlar teshkilati bolghan hemmige adalet teshkilatining washin'gton ishxanisining bashliqi, pakistan neslidin bolghan xéna zuberi xanim ziyaritimizni qobul qilip, pakistandiki Uyghurlar hélihem wetinidiki ata-aniliri, qérindashliridin bixewer, turuwatqan bor waqitta, öz jama'itidin bezi Uyghurlarning bolsa xitay elchixanisining teklipi bilen Uyghur rayonini ziyaret qilip, xitay hökümitining irqi qirghinchiliq siyasitini aqlashqa qatnashqanliqini körüshning intayin échinarliq bir weziyet ikenlikini bildürüp mundaq dédi: pakistanda ‛xitay, pakistan dostluqi‚ teshwiqati balilardin tartip singdürülmekte. Pakistanning siyasiy sahesila emes, soda sahesiningmu xitay bilen alahide yéqin munasiwetni saqlashqa urunup kéliwatqanliqi hetta xitayliq bilen pakistanliq toy qilghan er-ayal obrazlirini yaritip kinolarni ishlep, medeniyet, örüp adet jehettin xitaylarni qobul qilish ehwallirini bayqaymiz. Emma küp sandiki pakistanliqlar buning pakistanda yashap kéliwatqan Uyghur jama'itige we chégraning u teripidiki irqi qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghur xelqige qandaq tesir körsitidighanliqini téxi éniq chüshenmeydu. Uyghur diyaridiki Uyghurlar xitay hökümitining irqi qirghinchiliq siyasitige yaki assimilyatsiyege uchrap, xitay bolup kétish yaki xitay bolmisa ölüshtin bashqa tallishi yoqluqidin ibaret bir éghir weziyette tursa pakistandiki Uyghurlarning xitay we pakistan hökümetlirining pilani we orunlashturushida Uyghur rayonigha ziyaretke bérishi xitayning özi basturuwatqan xelqning özidin paydilinip ular üstidiki insaniyetke qarshi jinayetlirini yépishqa urunushidur. Epsus iqtisadiy jehettin pütünley xitayning changgilida bolghan pakistan hökümiti bolsa, xitayning pakistandiki Uyghurlardin paydilinip élip bériwatqan mana bu xil ‛öz yéghida öz göshini qorushi‚ gha hemkarlashmaqta.”

Xéna xanim sözini dawam qilip yene mundaq dédi: “Pakistandiki Uyghurlarning qandaqlirini xitayning teshwiqatigha ishlitidighinigha kelsek, belkim xitaygha yantayaq boluwatqan bu pakistandiki Uyghurlarning beziliri menpe'etler üchün sétilghan bolsa, yene bezilirining uruq tughqanliri xitay hökümiti teripidin görüge élin'ghanliqi, tehdit astida qalghanliqi seweblikmu buni qilishqa mejbur bolghan bolushi mumkin dep oylaymen”.