Паул шарар :“уйғурлар учратқан зулум юқири пән техникилиқ мустәбитликниң әң чекидин ашқан нусхиси”

 Америка дөләт мәҗлиси қармиқидики “америка-хитай иқтисад вә бихәтәрликни баһалаш комитети” да (The U. S. -China Economic and Security Review Commission) Хитайниң америка вә шундақла дунядики қанун билән идарә қилиш системисини нәзәрдин сақит қилишқа урунуши, юқири пән-техникиға таянған мустәбит түзүмни қандақ қилип йейишқа урунуватқанлиқи һәққидә бир испат аңлаш йиғини өткүзүлди. Америкадики һәрқайси нопузлуқ тәтқиқат органлиридин вә университетлардин кәлгән мутәхәссисләр гуваһлиқ бәргән бу испат аңлаш йиғинида уйғурлар учраватқан юқири техникилиқ зулумниң дуняда һазирғичә көрүлүп бақмиған бир зулумлуқи баян қилинған һәмдә буниң пүтүн дуняға кәң тарқилип кетишиниң алдини елишниң зөрүрлүки тәкитләнгән.

Юқиридики бу сөзни америка бихәтәрлик мәркизи намлиқ тәтқиқат мәркизиниң муавин рәиси вә тәтқиқат директори паул шарар (Paul Scharre) қилған. У сөзидә “хитай компартийәси уйғурларға қарита рәһимсизләрчә ирқий қирғинчилиқ вә бастуруш һәрикити йүргүзүватқан шинҗаңда юқири пән-техникилиқ мустәбитликниң әң чекидин ашқан нусхиси мәвҗуттур” дегән.

У йәнә мундақ дегән:

“хитайниң һазир дөләт ичи вә сиртида йеңичә рәқәмлик мустәбитликниң башламчиси болуп, пүтүн дуняниң әркинликигә чоңқур тәһдит елип келиватқанлиқини, американиң чоқум башқа демократик дөләтләр билән һәмкарлишип, пән-техникиниң бундақ қанунсиз ишлитилишигә қарши туруши керәк” .

Паул шарар хитай һөкүмитиниң чирай тонуш, авазни тонуш һәмдә йәнә адәмләрниң меңиш шәклини тонуш қатарлиқ сүний әқил қораллирини тәрәққий қилдуруватқанлиқи; бармақ изи, қан әвришкиси, авази, көз қаричуқи, йүз сүрити вә ген учури қатарлиқлардин тәркиб тапқан биологийәлик санлиқ мәлумат амбири қуруватқанлиқи; айродром, меһманхана, банка, пойиз истансиси, метро, завут, туралғу өй вә һәтта аммиви һаҗәтханиларда чирай тонуш камералири орнатқанлиқи; Wi-Fi арқилиқ йеқин әтраптики телефон вә компютерлардин учур топлайдиғанлиқи һәтта адәмләрниң күндилик һәрикити, машина вә телефон ишлитиш, май қачилаш понкитиға бериши, ток ишлитиш миқдариниму из қоғлап тәкшүридиған сақчи юмшақ деталлири қатарлиқлар арқилиқ күчәйтилгән мустәбит түзүмини йолға қоюватқанлиқини билдүргән.

У болупму хитайниң мәхсус уйғурларни пәрқләндүрүш иқтидариға игә чирай тонуш системиси тәрәққий қилдурғанлиқини алаһидә әскәрткән.

Паул шарар гуваһлиқ бериш йиғинидики сөзидә, чекидин ашқан юқири техникилиқ мустәбитликниң ковид юқуми мәзгилидә хитай миқяси бойичә қисмән қоллинилип, хитай пуқралириға болған қамалниңму ашқанлиқи, хитай һөкүмитиниң һазирғичә назарәт техникилирини аз дегәндә 80 дөләткә експорт қилғанлиқини дегән. У йиғинда комитет әзалирини “контрол қилинмиған әһвал астида, хитайниң юқири пән-техникиға таянған күчәйтилгән бастуруш әндизиси кәң тарқилип йәршари әркинлики вә хусусий әркинликкә чоңқур хирис елип келиду.” дәп агаһландурған.

Паул шарарниң қаришичә, хитай компартийәси рәқәмлик мустәбитлик әндизисини һалқилиқ рәқәмлик ул әслиһәгә болған игидарлиқ һоқуқини кеңәйтиш вә техникилиқ өлчәм бәлгиләш органлирида муһим орунни игиләш қатарлиқ васитиләр арқилиқ өзиниң юқири техникилиқ мустәбитликини хәлқарада омумлаштурушқа урунуватқан болуп, буниң алдини алмиған тәқдирдә интайин хәтәрлик ақивәт келип чиқидикән.

Шуңа у сөзидә америкалиқ қанун түзгүчиләргә тәклип берип, уларни рәқәмлик техникини башқуридиған қанунларни чиқиришни тезлитиш, санлиқ мәлумат мәхпийәтликигә мунасивәтлик қанунларни күчәйтиш, американиң рәқәмлик ул әслиһәлирини хитайниң игидарлиқ һоқуқидин қоғдаш, тик-токқа охшаш хитай әплирини чәкләшкә чақирған. Болупму у америка һөкүмитиниң йеңидин тәрәққий қиливатқан юқири пән-техникини башқурушқа аит йәршариви қаидиләрни түзүп чиқишқа актип қатнишишиниң интайин муһимлиқини әскәрткән.

Мәзкур испат аңлаш йиғинида, һәрқайси орунлардин кәлгән мутәхәссисләр хитай һөкүмитиниң америка ширкәтлиригә, американиң мәнпәәтигә вә һәмдә дөләт бихәтәрликигә пәйда қиливатқан хирислири һәққидә муһим доклатларни сунған вә пикир-тәклиплирини оттуриға қойған.