Хитай һөкүмити американиң бу йиллиқ пирезидентлиқ сайлимиға тәсир көрситишкә урунмақта

Америка билән изчил сүркилишип келиватқан хитайниң американиң бу йил 11-айда өткүзүлидиған пирезидентлиқ сайлимиға тәсир көрситишкә урунуватқанлиқи, буниңда алди билән тик-токниң рол ойнаватқанлиқи америка таратқулири тәрипидин хәвәр қилинмақта.

Бу йил 3-айниң 11-күни америка истихбарат назарити ишханиси америкаға келидиған хәвп-хәтәр һәққидики йиллиқ доклатида, хитайниң 2024-йиллиқ пирезидентлиқ сайлимиға тәсир көрситишкә урунуши мумкинликини, чүнки хитайниң америкадин келидиған тәнқидләрни азайтиш вә америка җәмийитидики қутуплишишни илгири сүрүш ғәризи барлиқини оттуриға қойғаниди.

Доклатта, хитай, русийә қатарлиқ дөләтләрниң сүний әқил учур техникисидин пайдилинип, америка җәмийитини тәрәпбазлиққа бөлидиған һәмдә американиң образини хунүкләштүридиған учурларни тарқатқанлиқи, шу арқилиқ американиң сияситигә вә сайлимиға арилишишқа урунғанлиқи көрситилгән.

“форбес” журнилиниң 11-март күни бәргән хәвиридә мәзкур доклат асас қилинған болуп, униңда ейтилишичә, хитай һөкүмитиниң мәнпәәтини ойлайдиған хитай пуқралири америкадики сайламниң хитай үчүн пайдилиқ болуши үчүн һәрикәт қилидикән. Болупму, тик-ток абонтлири бу җәһәттә әң актип болуп, улар америка дөләт мәҗлисиниң 2022-йилдики партийә намзатлириниң сайлимиғиму тәсир көрситишкә урунғаникән.

Америкадики рәнд сиясәт тәтқиқат орниниң истратегийә вә хәвпсизлик мутәхәссиси, доктор раймонд ко (Raymond Kuo) хитай билән русийәниң демократик сайламға қарши дөләтләр икәнликини, америкада болидиған сайламниң демократик дуня тәртипи үчүн муһим икәнликини билдүрүп мундақ деди: “чүнки бу сайлам кәлгүси 4 йилда америка билән әркин дуня тәртипиниң мунасивитигә асас салиду. Әгәр америка өз пиринсипини қоғдимиса башқа дөләтләр униң орнини алидиған дөләтни издәйду, у дөләтләр бәлким русийә яки хитай болиду”.

“содиниң ички әһвали” (Business Insider) ториниң 12-март күни елан қилған хәвиридә дейилишичә, хитай компартийәси баш секретари ши җинпиң 2023-йил 11-айда сан-франсискода өткүзүлгән “асия иқтисадий һәмкарлиқ тәшкилати” йиғинида җов байден билән көрүшкәндә, хитайниң 2024-йиллиқ америка сайлимиға арилашмайдиғанлиқини билдүргән, әмма ши җинпиңниң бу вәдиси хитайниң әмәлийәттә қиливатқанлири билән мас кәлмигән. Хитай гәрчә хели йиллардин буян австралийә, йеңи зеландийә, канада қатарлиқ дөләтләрниң сайлимиға арилишишқа урунуп кәлгән болсиму, буни давамлиқ инкар қилип кәлгән.

Америкадики сиясий анализчи андерс кор (Anders Corr) хитайниң сайламдики тәсири һәққидә тохтилип мундақ дәйду: “бу сайлам хитай үчүн муһим, шуңа у һәқиқәтән бу сайламға арилишишқа урунуватиду. Әмма бу сайламға арилишиш хитай үчүнму бир хәвп дәп қарилиши керәк. Һазирчә хитайниң мәлум бир президент намзатини күчлүк қоллаштәк мәйдани йоқ, у пәқәт американиң сиясий системисида қалаймиқанчилиқ уруқи чечишқа урунмақта”.

“ню-йорк вақти гезити” 4-айниң 1-күни елан қилған хәвәргә қариғанда, хитайниң иҗтимаий алақә торидики абонтлар бу йил 11-айда өткүзүлидиған пирезидентлиқ сайлимиға мунасивәтлик хата вә ялған учурларни көпләп тарқатқан. Хитай һөкүмити билән мунасивәтлик бәзи тор абонтлири сабиқ президент доналд трампниң қайта сайлинишини қоллайдиғанлиқини билдүрсә, бәзилири һазирқи президент җов байденни тәнқидләйдиған гәпләрни қилған.

Доктор раймонд кониң билдүрүшичә, иҗтимаий таратқуларда ялған вә хата-учур тарқитиш арқилиқ бир дөләтниң сияситигә тәсир көрситиш йәниму чоңқур тәтқиқ қилидиған мәсилә икән. У мундақ деди: “әгәр бу йәрдә бирәр хата учур болса, америка уни өз пуқралириға тонутуши, униңға дәрһал инкас қайтуруши вә рәт қилиши лазим. Хитай тарқатқан бу сахта, ялған учурларниң бу қетимқи сайлам нәтиҗисигә қанчилик тәсир көрситишигә бир нәрсә дегили болмайду”.

Америка истихбарат назарити ишханиси бу йил 3-айда елан қилған доклатқа асасланғандиму, хитайниң мәқсити американиң йетәкчилик иқтидариға гуман пәйда қилиш, демократийәгә бузғунчилиқ қилиш һәмдә хитай һөкүмитиниң тәсирини кеңәйтиш болуп, буни америка пуқралири көп қоллинидиған тик ток, X, фейсбок, инстаграм қатарлиқ иҗтимаий алақә қораллири арқилиқ әмәлгә ашурмақта икән.

Андерс корниң қаришичә, америка тик-ток, X қатарлиқларға чоқум чәклимә қоюши керәк икән. У мундақ деди: “мәнчә хитай һәқиқәтән тик-ток арқилиқ американиң сияситигә яман тәсир көрситиватиду. Тик-ток милйонлиған америкалиқларни сиясий темиларға әмәс, оюн-тамашиға қизиқтуриду, уйғурлар тоғрулуқ һәқиқий хәвәрләрни бәрмәйду. Наһайити рошәнки, булар җәмийитимизгә пассип тәсир көрситиду. Шуңа тик токни вә хитай һөкүмитиниң X дики һесабини чәкләш бизниң әң яхши таллишимиздур”.