Ürümchidiki meshhur bina—“Rabiye qadir soda sariyi” ning chéqiwétilgenliki delillendi

Istrélkida körsitilgini rabiye qadir soda sariyi. 2009-Yili 9-séntebir, ürümchi.

Uyghur jem'iyitide we ottura asiyaning soda saheside kengri tonulghan ürümchidiki “Rabiye qadir soda sariyi” ötken jüme küni chéqiwétilgen. Mezkur soda saray, Uyghur jem'iyitide 1990‏-yillardin kéyin zor bir türküm soda-karxanichilarning yétiship chiqishigha maddiy we meniwi jehettin türtke bolghan. Xitay da'iriliri 2009‏-yili 5-iyul weqesidin kéyin, binaning sahibi rabiye qadir xanimni mezkur weqening qozghighuchisi dep eyiblesh bilen birlikte, mezkur soda sariyighimu péchet sélip mulazimettin toxtatqan. Melum bolushiche, xitay da'iriliri binani chéqishning aldi-keynide binaning sahibi rabiye qadir xanim yaki ürümchidiki a'ile-tawabi'atlirigha héchqandaq uqturush qilmighan, jem'iyetkimu chéqilish sewebi heqqide izahat bermigen.

REUTERS

Töwende muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqte teyyarlighan pirogrammisi diqqitinglarda bolidu.

Ötken hepte amérikida yashawatqan lagér shahiti zumret dawut alaqidar qanalliri arqiliq ürümchidiki “Rabiye qadir soda sariyi” ning chéqiwétilgenliki heqqide uchur alghan. Bu uchurni téximu tepsiliy igileshke tirishqan zumret dawut xanim, xitayning dölet axbarati we ijtima'iy taratqulirini, jümlidin doyinni izchil közetken bolsimu, mezkur soda-sarayning chéqilishigha a'it héchqandaq bir uchur, uqturush yaki resim uchratmighan. Sarayning sahibi rabiye qadir xanimmu, ürümchidiki a'ile-tawabi'atliri bilen alaqe üzüklüki sewebidin, binaning néme üchün chéqilghanliqi, iqtisadiy ziyanning qandaq bir terep qilin'ghanliqi heqqide melumatqa érishelmigen.

Planet Labs/RFA

Biz mezkur uchurning toghra xataliqini aydinglashturush üchün, ürümchidiki alaqidar idare organlargha téléfon qilduq. Xadimlarning köpinchisi “Rabiye qadir” dégen isimni éghizdin chiqirishimiz bilen teng témining sezgür ikenlikini eskertip so'allirimizgha jawab bérishni ret qildi. Zumret dawutqa kelgen uchurda déyilishiche, rabiye qadir soda sariyi chéqilghan küni jiddiy bixeterlik tedbirliri élin'ghan؛ bu tedbirlerning bir parchisi süpitide mezkur soda saray jaylashqan yol we etraptiki kochilar nazaret astigha élin'ghan. Etraptiki sayahet orunliri ziyarettin cheklen'gen. Biz ürümchidiki ghalibiyet saqchixanisi xadimidin ürümchide rabiye qadir soda sariyi chéqilghandin kéyin weziyetning qandaq ikenlikini soriduq. Bu xadim weziyetning normal ikenliki, chet ellik sayahetchiler chong bazar etrapini ziyaret qilalaydighanliqini éytti, emma binaning chéqilghanliqini inkar qilmidi. U so'allirimizgha jawaben, sayahetchilerning chong bazar we muzéy qatarliq orunlarni ziyaret qilalaydighanliqini bayan qilish jeryanida, mezkur teweliktiki meshhur binalar qatarida rabiye qadir soda sariyining nöwette yoq ikenlikini tilgha aldi. Biz uningdin binaning néme üchün chéqilghanliqini sorighinimizda, bu heqte özining anglighanliri barliqini, emma témining sezgürlüki sewebidin bu heqte melumat bérelmeydighanliqini éytti.

Airbus/Google Earth

 Zumret dawutning yene uqushiche, bina chéqilishning aldida etraptiki dukan we binalarni taqash heqqide uqturush tarqitilghan. Téléfonimizni qobul qilghan alaqidar xadimlardin birining déyishiche, u, ötken hepte chong bazargha xizmet munasiwiti bilen barghan chéghida, rabiye qadir soda sariyining udulidiki tengge tagh soda sariyi binasigha waqitliq péchet sélin'ghanliqini bayqighan. Biz yene sheherlik saqchi idarisining tashqi ishlar bölümige téléfon qilduq. Nöwetchi xadim, binaning ötken jüme küni yeni 29‏-noyabir küni chéqilghanliqini ashkarilidi. Bu xadim, chéqishqa özlirining emes, sheher qurulush idarisi mes'ul bolghanliqini tilgha élip, binaning chéqilish jeryani heqqide melumat bérishni ret qildi. Ürümchidiki bir sayahet idarisi xadimi sarayning chéqilip bolghanliqini delillidi.

Planet Labs/RFA

 Zumret dawut xanimgha kelgen uchurda binaning partlitilghanliqi tilgha élin'ghan. Téléfonimizni qobul qilghan, emma özini ashkarilashni xalimighan bir xadimmu, da'irilerning sarayni chéqishni mumkin qeder shepisiz élip bérishqa tirishqanliqi, emma binaning partlighan awazi bilen kochilarni qaplighan saqchilarning eslidinla ensizchilik ichidiki sheherde téximu wehime peyda qilghanliqi, netijide sarayning chéqilishning jem'iyette kengri bilinishige türtke bolghanliqini ilgiri sürdi.

 Saray chéqilghan küni chong bazar etrapida wezipe ötigen nenxu saqchixanisining bir xadimi, bu déyilgenlerning bir'az mubalighe ikenliki, ürümchi kochiliri közitish apparatliri bilen tolghachqa, sarayni chéqish jeryanda, bek köp saqchi xadimning wezipe ötishige éhtiyaj qalmighanliqi we sarayning “Tinchliqche” chéqilghanliqini ilgiri sürdi.

“Rabiye qadir soda sariyi” 1990-yili sélin'ghan, bu saraygha yandash bina “Eqide soda sariyi” bilen qatqanda jem'iy 30 ming kiwadrat métir kölemde bolup, 600 din artuq dukan, yighin zali, toy saloni, dersxana we méhmanxana yataqliridin teshkillen'gen. Saray soda-tijaret ishliridin bashqa milletperwer ziyaliylarning uchrishish jayi, yash izden'güchilerning terbiyelinish makani, xeyr-saxawetchilerning ish bashlash orni qatarliq uniwérsal mulazimet ornigha aylan'ghan. Chet ellerdiki Uyghur pa'aliyetchilerning qarishiche, bu soda saray rabiye qadir xanim dunya Uyghur qurultiyigha re'is bolghan, perzentliri türmige tashlan'ghan we 2009-yili binagha péchet sélin'ghandin kéyin, Uyghurlardiki milliy binakarliq we en'eniwi soda maharitiningla emes, belki milliy siyasiy meydan we iradiningmu simwoligha aylan'ghanidi. Bu soda saray köp yillar pütün Uyghur élining her qaysi jayliridin ürümchige kelgen tonush kishilerning öz'ara körüshidighan, uchriship pikirlishidighan, hetta tonushidighan, soda we dostluq alaqiliri qilidighan bir muhim simwolluq tügün'ge aylan'ghanidi.