Rottérdam shehiride Uyghur qirghinchiliqi tonushturuldi
2024.12.30

27-Dékabir “Gollandiye Uyghur kishilik hoquq fondi” ning orunlashturushida fondning siyasiy ishlar mes'uli, gollandiyediki yétiliwatqan yash yazghuchi exmetjan qasim rottirdam (Rotterdam) shehiridiki “Türk islam medeniyet merkizi” de türk yashlirigha “Sherqiy türkistan we Uyghur irqiy qirghinchiliqi” témisida léksiye berdi. Léksiyede exmetjan Uyghurlarning qedimki we bügünki tarixi, shuningdek nöwettiki échinishliq weziyiti toghrisida söz qilip, türk yashlirigha Uyghur irqiy qirghinchiliqining kélip chiqishi we Uyghurlarning mewjut weziyiti heqqide tepsiliy chüshenche berdi. Biz bu munasiwet exmetjan qasimni ziyaret qilghanda u radiyomiz arqiliq bu qétimqi pa'aliyet heqqidiki bezi tepsilatlarni radiyo anglighuchilar bilen ortaqlashti.
Bu pa'aliyetke asasliqi rottérdam we uning etrapida yashaydighan türk yashliri qatnashqan bolup, pa'aliyet orunlashturulghan zal léksiye anglighuchilar bilen liq tolghan idi. Pa'aliyetke türklerdin bashqa yene “Gollandiye Uyghur kishilik hoquq fondi” ning bir qisim ezalirimu qatnashqan bolup, fondning ezasi mahmutjan bu qétimqi pa'aliyet heqqidiki tepsilatlarni radiyo anglighuchilar bilen ortaqlashti. Shuningdek bir sa'et dawam qilghan léksiye nahayiti ehmiyetlik boldi” dédi.
Exmetjan qasim léksiyede memtili tewpiqning “Séghinish” mawzuluq shé'irini teqdim qilghan. Uning bildürüshiche, köpinchisi gollandiyede tughulup chong bolghan bu yashlar “Uyghurlar we sherqiy türkistan” témisidiki uchur we xewerlerni ijtima'iy taratqularda körgen. Emma ashu makanda tughulup, shu muhitni bashtin kechürgen kishiler bilen biwasite uchriship baqmighanliqi üchün bu qétim rottérdam shehiride exmetjan we uning bilen birge kelgen Uyghurlardin “Sherqiy türkistan we Uyghurlar” témisidiki uchurlarni ularning aghzidin biwasite anglap heyran qalghan. Exmetjan bu heqte söz bolghanda “Léksiyege qatnashqan türk yashliri bu uchurlardin bekmu heyran boldi” deydu.
Melumatlarda körsitilishiche, gollandiyediki eng chong köchmen xelqlerning biri türkler bolup, gollandiyediki türkler we türk teshkilatliri izchil oxshimighan shekillerde Uyghurlarning siyasiy pa'aliyetlirini qollap kelmekte. Ular gollandiyede tughulup chong bolghan ikkinchi ewlad türk yashlirigha türk qowmining qedimki ana makanlirining hazirqi ehwalini tonushturush meqsitide mushundaq léksiyelerni pat-pat orunlashturup kéliwatqanliqi melum. Biz bu munasiwet bilen bu qétimqi pa'aliyetni teshkilligüchi sahibxana teshkilatqa bu heqtiki so'allirimizni ewetkinimizde ulardinmu jawab keldi.
Ularning yazmiche jawabida mundaq déyilidu: “Xitay hökümiti hazir sherqiy türkistanda Uyghurlarning eqelliy hoquqi we diniy erkinlikini éghir derijide depsende qiliwatidu. Ularning milliy kimliki tehdit astida؛ u yerdiki kishiler ana tilidiki ma'arip pursitidin mehrum qalduruldi. Men körgen sin körünüshliride xitay hökümiti u yerde nurghun tekshürüsh ponkitliri, türme we lagérlarni qurup chiqqan bolup, kaméra nazaretchiliki arqiliq xelqning erkinlikini chekleydighan tedbirlerni yolgha qoyghan. Shundaqla bu rayonning Uyghur türklirige tewe ikenlikige pisent qilmay, köplep xitay nopusini rayon'gha yötkesh arqiliq sherqiy türkistanning étnik terkibini özgertishke, shu arqiliq rayondiki türkiy xelqlerning mewjutluqini yoqitishqa urunmaqta. Bu ré'alliqni bu yerdiki, jümlidin pütün dunyadiki kishilerge bildürüsh we bu dawada Uyghurlar bilen bir septe turush qérindashliq nuqtisidinmu, milliy we insaniy nuqtidin alghandimu bizning bash tartip bolmaydighan mejburiyitimiz”.
Yéqinqi mezgillerde mushu xildiki pa'aliyetler yawropadiki herqaysi döletlerde oxshimighan shekillerde ötküzülüwatqan bolup, Uyghur qirghinchiliqini téximu keng awam xelqqe bildürüshte ijabiy rol oynaydu, dep qaralmaqta.