Lagér shahiti baxt'elining paji'elik kechmishi
2019.12.31
2015-Yilidin bashlap anche-munche chégra sodisi qilip a'ilisini qamdap kéliwatqan chapchalliq qazaq déhqan baxt'eli nur 2017-yili, 10-ayning 29-küni qazaqistandin qorghas chégrasi arqiliq yurtigha qaytqinida sewebsiz tutqun qilin'ghan. U chapchaldiki lagér we mexsus késel tutqunlar qamilidighan aghriqlar lagérida jem'iy bir yil sekkiz ay zulum her türlük zulumlarni körüp, axiri 2018-yili 11-ayning 16-küni yérim jan halda qoyup bérilgen. 2019-Yili, 8-ayda qazaqistan'gha kelgen bolup ta hazirghiche dawaliniwatqan bolsimu hélihem salametliki eslige kelelmeywatqan iken. Yéqinda ayali we baliliri bilen jem bolup xatirjem bolghan bext'eli özining we özige oxshash bigunah minglighan kishilerning chapchaldiki lagérda körüwatqan zulumlirini dunyagha anglitish üchün yéqinda qazaqistandiki “Atayurt pida'iyliri” arqiliq radiyomiz bilen alaqilashti.
Biz bilen rawan Uyghur tilida söhbetleshken qazaq lagér shahidi baxt'eli özining kichikidin chapchalda Uyghurlar bilen birge ösüp yétilgenliki we hetta lagérdimu Uyghurlar bilen qamalghanliqini bildürdi. U: chapchaldiki asasliq Uyghur dangdar baylarning hemmisining yoqilang sewebler bilen lagérgha qamalghanliqidin heyran qalghan. U chapchal nahiyesi we ili tewelikide nami bar chong Uyghur baywetchilerdin mehmut qunaxun, kan achqan bay musabay, qurban, xalmurat, hashim qatarliq Uyghur baylar bilen bille yatqan bir kamérlarda turghan bolup, ular asasen pulliri nahayiti köp hésablinidighan baylar iken.
Baxt'elining hemmidin heyran qalghini özi turghan lagér esli maxmut qonaxun 2015-yilliri 3-ottura mektepning jayini sétiwélip özgertken shexsiy shopurluq kespiy mektipi bolup, da'iriler bu mektepning igisi mexmut qonaxun baynimu 2017-yili tutqun qilip, uning mektipini égiz tamlar bilen qorshap lagér qilip özgertken we özini shu lagérgha qamighan iken.
Baxt'elining bildürüshige qarighanda, özi yatqan lagérda 10 bina bar bolup her bir binaning 6 qewet, her qewette 160 tin 200 ge qeder adem qamalghan. U özi turghan lagérdiki binalarning biride mexsus ayallar qamalghanliqini körgen bolup, uninggha ming sekkiz yüzdek Uyghur we qazaq ayallar qamalghanliqini anglighan iken. Uning éytishiche, mushu lagérning özidila 7 mingche adem solan'ghanliqini texminlesh mumkin iken. U yene chapchal nahiyesning özidila ikki yil jeryanida jemiy 5 lagér qurulghanliqini, bu lagérlargha jem'iy 30 mingche adem qamalghan bolushi mümkinlikini otturigha qoydi.
Baxt'eli özi yatqan kamérda hetta 18 yashliq, özining balisi démetlik Uyghur balilarning dadisi hej qilghanliq seweblikmu tutqun qilinip, éghir jismaniy we rohiy qiyinqistaqlargha élin'ghanliqini hetta bezilerning qiynap méyip qilip qoyulghanliqlirigha shahid bolghan.
Baxt'eli aghriq seweblik 2018-yili 11-ayda qoyup bérilgendin kéyinmu özining yenila éghir teqib astida yashighan, mehelle komitétining ijazitisiz hetta doxturxanimu baralmighan. U sabiq lagér tutquni bolghan öziningla emes barliq Uyghur we qazaqlarning kündilik hayatida her tereptin éghir kemsitishke, zulumgha uchrap turidighanliqini, xitay hökümitining xitaydin bashqa milletlerge qarita élip bériwatqan rehimsiz irqchiliq, zulum siyasetliridin xitay köchmenlirining héch zaman rahetsiz hés qilmaywatqanliqini hetta ularning xitay hökümitining bashqa milletlerge qiliwatqan adaletsizliklirini qollawatqanliqini ashkara ipade qilidighanliqini bildürdi.